پیش بینی سلامت روانی زنان متأهل براساس مؤلفه¬های هیجانی کیفیت زندگی
محورهای موضوعی :
منصور بیرامی
1
*
,
سولماز دهقانی دولت آبادی
2
1 - دانشیار، گروه روان¬شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه روان¬شناسی تبریز، ایران.
2 - دانشجو دکتری مشاوره، گروه مشاوره، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
کلید واژه: سلامت روانی, کیفیت زندگی, بهزیستی هیجانی, عملکرد اجتماعی, زنان متأهل ,
چکیده مقاله :
سلامت روانی زنان می تواند سایر وظایف آنها را تحت‌الشعاع قرار میدهد، بنابراین بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در سلامت روانی از موضوعات با اهمیت به شمار می رود. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش مؤلفه های هیجانی کیفیت زندگی در پیش بینی سلامت روانی زنان متأهل بود. این پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی بود. بدین منظور از جامعۀ زنان متأهل شهر شیراز ،240 نفر به شیوه هدفمند انتخاب و با استفاده از پرسشنامه کیفيت زندگي (SF-36) و سلامت روانی (GHQ-28) در فضای مجازی مورد آزمون قرار گرفتند. به‌منظور تحليل دادهها، از روش تحلیل رگرسیون چندگانه (مدل همزمان) استفاده شد. تحلیل داده ها نشان داد که مولفه های هیجانی کیفیت زندگی با سلامت روانی رابطه معنادار دارند. تحلیل رگرسیون همزمان نشان داد که در پیش-بینی سلامت روانی زنان متأهل، مؤلفه های انرژی/خستگی، بهزیستی هیجانی و عملکرد اجتماعی کیفیت زندگی نقش مثبت و مؤلفهی اختلال نقش بخاطر عدم سلامت هیجانی نقش منفی دارند. با توجه به یافتههای پژوهش حاضر میتوان نتیجه گرفت چگونگی وضعیت بهزیستی هیجانی، شادکامی و سرزندگی زنان متأهل میتواند در سلامت روانی آنها نقش مهمی داشته باشد.
Women's mental health can influence their other responsibilities, so the investigation of the role of mental health factors is considered as an important subject. The present study aimed to investigate the role of emotional components of quality of life in predicting the mental health of married women. This study was conducted with a correlational method. Therefore, using purposeful sampling, 240 individuals were selected from the population of Shiraz married women and tested in cyberspace using the SF-36 Quality of Life Questionnaire and the General Health Questionnaire – 28 (GHQ-28). Data were analyzed using multiple regression method (simultaneous model). Results showed that emotional components of quality of life had a significant relationship with mental health. Findings showed that the components of energy/fatigue, emotional well-being, and social functioning had a positive role in predicting the mental health of married women; and role dysfunction had a negative role due to lack of emotional health. Hence, it can be concluded that emotional well-being, happiness, and vitality of married women could play an important role in their mental health.
1- اميدي، ع.، حسيني، ف.، و عصاريان، ف. (1381). بررسي سبك زندگي معتادين شهر زواره. همايش سراسري اعتياد، چالش‌ها و درمان‌ها، زنجان.
2- پرویزی، س.، سیدفاطمی، ن.، و کیانی، ک. (1388). پویایی خانواده و سلامت زنان: پژوهش کیفی. مطالعات اجتماعی روان-شناختی زنان، 7(2)، 57-45.
3- دستجردی، ر.، و خزاعی، ک. (1380). بررسی سلامت عمومی دانشجویان ورودی سال 81-82 دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، 8(1)، 34-38.
4- صلحي، م.، كاظمي، س.، و حقاني، ح. (1392). بررسي رابطۀ سلامت عمومي و خودكارآمدي در زنان مراجعه¬كننده به مركز بهداشتي درماني شمارۀ 2 چالوس (1392). مجلۀ علوم¬پزشكي رازي، 20(109)، 79-72.
5- فراهانی، م. ن.، محمدخانی، ش.، و جوکار، ف. (1388). رابطه بین رضایت از زندگی با کیفیت زندگی و بهزیستی ذهنی در معلمان شهر تهران. فصلنامۀ پژوهش در سلامت روانشناختی، 3(1)، 5-1.
6- فرهادی، ا.، فروغان، م.، و محمدی، ف. (1390). کیفیت زندگی سالمندان روستایی: مطالعه‌ای در شهرستان دشتی استان بوشهر. مجلۀ سالمندی ایران، 6(2)، 49-56.
7- فریش، م. ب. (1390). روان‌درمانی مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی، کاربرد رویکرد رضایتمندی زندگی در روانشناسی مثبت نگر و شناخت درمانی. ترجمه خمسه‌ای، ا. انتشارات ارجمند. تهران.
8- فلاح¬چاي، س. ر.، و فلاحی، م. (1395). مقایسۀ سلامت روان، بهزیستی روان¬شناختی و عزت نفس زنان و دختران در شیراز. زن و مطالعات خانواده، 9(34)، 165-143.
9- کاوه، م. (1391). آسیب¬شناسی بیماری‌های اجتماعی. جلد اول. نشر جامعه¬شناسان. تهران.
10- کریمی، ی. (1390). فرهنگ توصیفی روانشناسی. انتشارات رشد. تهران.
11- مختاری، مرضیه؛ و نظری، جواد. (۱۳۸۹). جامعه¬شناسی کیفیت زندگی، تهران، جامعه¬شناسان.
12- مرداني حموله، م.، و شهركي واحد، ع. (1389). ارتباط سلامت رواني و كيفيت زندگي در بيماران سرطاني. مجلۀ دانشگاه علوم-پزشكي شهيد صدوقي يزد، 18(2)، 117-111.
13- معینی¬کیا، م.، و زاهد بابلان، ع. (1389). رابطۀ بین کیفیت زندگی و تعالی معنوی با سلامت عمومی دانشجویان. پنجمین سمینار بهداشت روانی دانشجویان، تهران، دانشگاه ایران.
14- منتظري، ع.، گشتاسبي، آ.، و وحداني‌نيا، م. (1384). ترجمه، تعيين پايايي و روايي گونه فارسی پرسشنامۀ SF-36. فصلنامۀ پایش، 5(1)، 52-49.
15- مولایی یساولی، ه.، برجعلی، ا.، مولایی یساولی، م.،؛ و فداکار، پ. (1394). پیشبینی کیفیت زندگی بر اساس مؤلفه‌هاي بهزیستی روانشناختی ریف: نقش مداخله‌گرایانه رضایت از زندگی. فصلنامۀ مشاوره و روان‌درمانی، 13، 7-20.
16- نوربالا، ا. (1390). سلامت روانی- اجتماعی و راهکارهاي بهبود آن. مجلۀ روان¬پزشکی و روان¬شناسی بالینی ایران، 17(2)، 156-151.
17- وامقی، م. (1392). ارزیابی مردم از روابط اجتماعی و سلامت: مطالعه سلامت از دیدگاه مردم ایران. فصلنامۀ علوم بهداشتی پایش جهاد دانشگاهی، 12(2)، 194-183.
18- مختاری، م.، و نظری، ج. (۱۳۸۹). جامعه¬شناسی کیفیت زندگی. جامعه¬شناسان. تهران.
19- Abdel-Khalek, A.M. (2010). Quality of life, subjective well-being, and religiosity in Muslim college students. Quality of Life Research, 19(8), 1133-43.
20- Assana, S., Laohasiriwong, W., & Rangseekajee, P. (2017). Quality of Life, Mental Health and Educational Stress of High School Students in the Northeast of Thailand. Journal of clinical and diagnostic research: JCDR, 11(8), VC01.
21- Bierman, A., Fazio, E.M. & Milkie, M. A. (2006). A multifaceted approach to the mental health advantage of the married: Assessing how explanations vary by outcome measure and unmarried group. Journal of Family Issues, 27(4), 554–582.
22- Bonomi, A.E., Patric, D.L., Bushnell, D.M., & Martin, M. (2000). Validation of the United States version of the World Health organization Quality of life (WHOQ) instrument. Journal of clinical Epidemiology, 53(1), 1-12.
23- Commission on Social Determinants of Health. (2005). Towards A Conceptual framework for Analysis and Action against Social Determinants of Health. WHO: Geneva.
24- Diener, E (2006). Understanding scores on the satisfaction with life scale. Journal of Cross-Cultural Psychology, 33, 340-391.
25- Ferrand, C., Martinent, G., & Durmaz, N. (2014). Psychological need satisfaction and well-being in adults aged 80 years and older living in residential homes: Using a self-determination theory perspective. Journal of Aging Studies, 30, 104-111.
26- Forjaz, M. J., Rodriguez-Blazquez, C., Ayala, A., Rodriguez-Rodriguez, V., de Pedro-Cuesta, J., Garcia-Gutierrez, S., & Prados-Torres, A. (2015). Chronic conditions, disability, and quality of life in older adults with multimorbidity in Spain. European journal of internal medicine, 26(3), 176-181.
27- Garcia, D., Archer, T., Moradi, S., & Andersson, A. (2012). Exercise Frequency, High Activation Positive Affect and Psychological Well-Being: Beyond Age, Gender and Occupation, Göteborgs Universitet. Psychology, 3(4), 328-336.
28- Gordon, H.G.C., Ferrans, M.Y., Halyard, D.A., Revicki, T.L., Symonds, C.G., Varricchio, A., Kotzeva, J.M., Valderas, J & Alonso, L (2007). Related Quality-of-Life Information From Clinical Research and Into Clinical Practice. Exploration of the Value of Health, 82(10), 1229-1239.
29- Hajiran, H. (2006).Toward a quality of life theory: Net domestic product of happiness. Dictators Research, 75, 31-43.
30- Hilari, K., Justin, J. N., & Harrison, K. L. (2012). What are the important factors in health-related quality of Life for people with aphasia? A Systematic review. Rehabilitation of neurological language disorders. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 93(1), 86-95.
31- Hinds, P. S. (2003). Quality of life: From nursing and patient perspectives: Theory, research, practice. Jones & Bartlett Learning.
32- Lewinsohn, P. M., Redner, J., & Seeley, J. R. (1991). The relationship between life satisfaction and psychosocial variables: New perspectives. Subjective well-being: An interdisciplinary perspective, 21, 141-169.
33- Mazuchovan, L., Kelcíkova, S., & Dubovicka, Z. (2018). Measuring women's quality of life during pregnancy. Kontakt, 20(1), 31-36.
34- McDowell, I. (2006). Measuring health: a guide to rating scales and questionnaires. Oxford university press.
35- Mental Health Commission of Canada. (2009). Toward recovery and well-being a framework for a mental health strategy for Canada .WHO: Geneva.
36- Okun, M.A., Stock, W.A., Haring, M.J. & Witter, R.A. (1984). Health and Subjective well being: A meta-analysis، International Journal of Aging and Human Development, 19, 32-111.
37- Paul, J., Jani, R., Davoren, P., & Knight-Agarwal, C. (2021). Association between a low carbohydrate diet, quality of life, and glycemic control in Australian adults living with type 1 diabetes: protocol for a mixed methods pilot study. JMIR Research Protocols, 10(3), e25085.
38- Peterman, A.H., Cella, D., & Rothrock, N. (2003). Evaluation of health related quality of life in patients with a serious life- threatening illness: Up-to-date. Cited 2008 Nov 24.
39- Protudjer, J.L., Golding, M., Salisbury, M. R., Abrams, E. M., & Roos, L. E. (2020). High anxiety and health-related quality of life in families with children with food allergy during coronavirus disease 2019. Annals of Allergy, Asthma & Immunology, 126(1), 83–88.
40- Ryff, C.D (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological wellbeing, Journal of Personality and Social Psychology. 57(6), 1069.
41- Stokols, D. (1992). Establishing and maintaining health environments: Toward a social ecology of health promotion. American Psychology, 47, 6–22
42- Tabachnic, B., & Fidell, L. S. (2000). Using multivariate statistics. Allyn and Bacon.
43- Tejoyuwono, AAT, Nugraha, RP, & Fahdi, FK. (2021). The effect of mental health status on the quality of life of faculty of medicine students during the pandemic Coronavirus disease 2019 period. Open Access Maced J Med Sci, 9(E):645-52.
44- Videbeck, S., & Videbeck, S. (2013). Psychiatric-mental health nursing. Lippincott Williams & Wilkins.
45- Wells, I. E. (2010). Psychology of emotions, motivations and actions: Psychological well-being. New York: Nova Science Publisher, Inc, 6(9), 111334.
46- WHO Quality of Life Group (1996). WHOQOL-BREF Introduction, Adminstration and scoring. Field Trial version, World Health Organization: Geneva.
47- WHO. (2015). Suicide rates. Available from: http://www. WHO Into/mental _health/ prevention/ suicide/ suicide rates/en.
48- Williams, P., Goldberg, D. P., & Mari, J. (1987). The validity of the GHQ-28. Social Psychiatry, 21, 15-18.
49- Zautra, A., & Hempel, A. (1984). Subjective well-being and physical health: A narrative literature review with suggestions for future research. The International Journal of Aging and Human Development, 19(2), 95-110.
پیشبینی سلامت روانی زنان متأهل بر اساس مؤلفههای هیجانی کیفیت زندگی
منصور بیرامی1*، سولماز دهقانی دولت‌آبادی2
1. دانشیار، گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه روانشناسی تبریز، ایران. (نویسنده مسئول)
Dr.bayrami@yahoo.com
2. دانشجو دکتری مشاوره، گروه مشاوره، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
S.dehghani.d@gmail.com
تاریخ دریافت: [18/11/1401] تاریخ پذیرش: [13/3/1402]
چکیده
سلامت روانی زنان میتواند سایر وظایف آنها را تحت‌الشعاع قرار میدهد، بنابراین بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در سلامت روانی از موضوعات با اهمیت به شمار می‌رود. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش مؤلفههای هیجانی کیفیت زندگی در پیشبینی سلامت روانی زنان متأهل بود. این پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی بود. بدین منظور از جامعۀ زنان متأهل شهر شیراز،240 نفر به شیوه هدفمند انتخاب و با استفاده از پرسشنامه کیفيت زندگي (SF-36) و سلامت روانی (GHQ-28) در فضای مجازی مورد آزمون قرار گرفتند. به‌منظور تحليل دادهها، از روش تحلیل رگرسیون چندگانه (مدل همزمان) استفاده شد. تحلیل دادهها نشان داد که مؤلفههای هیجانی کیفیت زندگی با سلامت روانی رابطه معنادار دارند. تحلیل رگرسیون همزمان نشان داد که در پیشبینی سلامت روانی زنان متأهل، مؤلفههای انرژی/خستگی، بهزیستی هیجانی و عملکرد اجتماعی کیفیت زندگی نقش مثبت و مؤلفهی اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی نقش منفی دارند. با توجه به یافتههای پژوهش حاضر میتوان نتیجه گرفت چگونگی وضعیت بهزیستی هیجانی، شادکامی و سرزندگی زنان متأهل میتواند در سلامت روانی آنها نقش مهمی داشته باشد.
واژگان کلیدی: سلامت روانی، کیفیت زندگی، بهزیستی هیجانی، عملکرد اجتماعی، زنان متأهل
1- مقدمه
برخورداری از نعمت سلامت جسم و روان، لازمۀ استمرار حیات انسان بوده و شرط لازم برای بهرهگیری مطلوب از مواهب زندگی اعم از زندگی شخصی یا اشتغال حرفهای است. مشكلات جهان امروز و پیامدهای آن در زمینۀ ایجاد استرس و تنشهای روانی، مواجهه با بحرانهای روانی را برای افراد جامعه اجتنابناپذیر ساخته و از همین رو مسئلۀ بهداشت روانی در شرایط زندگی امروز، اهمیتی مضاعف یافته است. در سالیان اخیر رویکرد آسیبشناختی به مطالعۀ سلامتی انسان مورد انتقاد قرارگرفته است. برخلاف این دیدگاه که سلامتی را به‌عنوان نداشتن بیماری تعریف میکند، رویکردهای جدید، بر «خوب بودن1» به‌جای «بد یا بیمار بودن2» تأکید میکند. از این نظر عدم وجود نشانه‌های بیماری‌های روانی، شاخص سلامتی نیست، بلکه سازگاری، شادمانی، اعتمادبه‌نفس و ویژگیهای مثبتی ازاین‌دست نشان‌دهنده سلامت بوده و هدف اصلی فرد در زندگی، شکوفاسازی قابلیت‌های خود است. نظریه‌هایی مانند نظریههای خودشکوفایی مازلو3، کارکرد کامل4 راجرز5، انسان بالغ یا بالیدگی6 آلپورت7 در شکل‌بندی مفهوم سلامت روانی، این فرض بنیادین را پذیرفته و از آن بهره جسته است.
از سویی، در سلامت روانی فرد، عوامل متنوعی نقش دارند که در این میان وضعیت زندگی باکیفیت مطلوب از آن جمله‌اند و در طی سالیان متمادی یافتن مفهوم زندگی خوب و چگونگی دست‌یابی به آن افکار مطالعات را به خود معطوف داشته است. در سال‌های اخیر دو رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا، مسئله کیفیت زندگی8 و رابطه آن با سلامت روانی نظر محققان را جلب کرده است. همگام با تمرکز صنایع، سرمایه‌ها، امکانات و خدمات شهری، کیفیت زندگی در بعد کمی رشد کرده بود و پس از اینکه شهرنشینی و فرایند صنعتی‌شدن، مشکلات و دشواری‌ها، استرس‌های عصبی و روانی و تخریب محیط‌زیست را برای بشر مدرن به ارمغان آورد، بسیاری از صاحب‌نظران و دانشمندان توجه بسیاری روی مفهوم کیفیت زندگی معطوف کرده‌اند تا از این طریق تلاش‌هایی در راستای ارتقاء شرایط زندگی و بهبود بخشیدن به بعد کیفی زندگی صورت گیرد.
علاوه بر این، باید اذعان نمود برخورداری زنان از سلامت روانی اهمیت زیادی دارد و سایر وظایف آنها را تحت‌الشعاع قرار میدهد و بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در سلامت روانی آنها حائز اهمیت است.
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
برخورداری از نعمت سلامت جسم و روان، لازمۀ استمرار حیات انسان بوده و شرط لازم برای بهرهگیری مطلوب از مواهب زندگی است. مشكلات جهان امروز و پیامدهای آن در زمینۀ ایجاد استرس و تنشهای روانی، مواجهه با بحرانهای روانی را برای افراد جامعه اجتنابناپذیر ساخته و از همین رو امروزه، مسئلۀ بهداشت روانی اهمیتی مضاعف یافته است. در سلامت روانی فرد، عوامل متنوعی نقش دارند که در این میان وضعیت زندگی باکیفیت مطلوب از آن جمله‌اند و در طی سالیان متمادی یافتن مفهوم زندگی خوب و چگونگی دست‌یابی به آن افکار مطالعات را به خود معطوف داشته است. زنان، نيمي از جمعيت كشور، مديران و مربيان خانوادهها و فعالان جامعه بوده و سلامت آنان، پايۀ سلامتي نيمي از جمعيت، خانواده و جامعه را تشكيل میدهد (پرویزی، سیدفاطمی و کیانی، 1388). علاوه بر این، باید اذعان نمود برخورداری زنان از سلامت روانی اهمیت زیادی دارد و سایر وظایف آنها را تحت‌الشعاع قرار میدهد؛ بنابراین، بررسی نقش عوامل تأثیرگذار در سلامت روانی زنان حائز اهمیت است.
سلامتی، حالت بهزیستی کامل بدنی، روانی و اجتماعی است (WHO, 2015). هرچند سازمان بهداشت جهانی از سال 1946 میلادي براي سلامت تعریف سه‌بعدی زیستی، روانی و اجتماعی را بیان کرده است، اما در بیشتر کشورها دو بعد روانی و اجتماعی سلامت تا حد زیادي توسط متولیان سامانه سلامت نادیده گرفته شده است. از حدود دو دهۀ پیش، سازمان بهداشت جهانی نسبت به این بیتوجهی زیان‌بار هشدار جدي داده و به نقش نزدیک به 85 درصدي عوامل روانی- اجتماعی تأثیرگذار بر سلامت اشاره کرده است (نوربالا، 1390). سلامت روانی ازجمله مفاهیم مهم و اساسی در روانشناسی است. به تعبیری، بخش مرکزی سلامت، سلامت روان است، چراکه تمامی تعاملات مربوط به‌سلامتی توسط روان انجام میشود (Videbeck & Videbeck, 2013). در سال‌های اخیر دو رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا، مسئله کیفیت زندگی و رابطه آن با سلامت روانی نظر محققان را جلب کرده است. همگام با تمرکز صنایع، سرمایه‌ها، امکانات و خدمات شهری، کیفیت زندگی در بعد کمی رشد کرده بود و پس از اینکه شهرنشینی و فرایند صنعتی‌شدن، مشکلات و دشواری‌ها، استرس‌های عصبی و روانی و تخریب محیط‌زیست را برای بشر مدرن به ارمغان آورد، بسیاری از صاحب‌نظران و دانشمندان توجه بسیاری روی مفهوم کیفیت زندگی معطوف کرده‌اند تا از این طریق تلاش‌هایی در راستای ارتقاء شرایط زندگی و بهبود بخشیدن به بعد کیفی زندگی صورت گیرد (فریش،1390).
به‌طورکلی، موضوع سلامت روان زنان دارای اهمیت اجتماعی و روانشناختی بوده و میتواند بیانگر این باشد که برای داشتن یک جامعۀ سالم باید به سطح سلامت روانشناختی و کیفیت زندگی آنها ارزش و بها داد، به‌خاطر اینکه آثار قابل توجهی بر روی سلامت روانی سایر افراد جامعه می‌گذارند. بدیهی است هرگونه نارسایی در بهداشت جسمی و روانی و درنتیجه کاهش توانایی‌های این قشر به‌گونه‌ای غیرقابل اجتناب به‌کندی پیشرفت در جامعه می‌انجامد. هرچند ممکن است جنبههای پیشگیرانه مختلفی برای جلوگیری از آسیب‌پذیری این قشر وجود داشته باشد؛ که شاید بتوان با توجه به یافتههای این تحقیق در جهت ارتقاء و رفع موانع کیفیت زندگی آنان مثمر ثمر باشد. به‌علاوه مقوله‌های سلامت روانشناختی، کیفیت زندگی از موضوعات بحث‌انگیز نظام روانشناختی محسوب میشود و علیرغم پژوهش‌هایی که در سال‌های اخیر در این حیطه‌ها انجام گرفته این‌گونه موضوعات دارای ابهامات فراوانی هستند (فراهانی، محمدخانی و جوکار، 1388). بااینکه بین کیفیت زندگی با سلامت روانی رابطه وجود دارد. با این‌ها در خصوص مؤلفههای مربوط به کیفیت زندگی در مطالعات، تناقضاتی به چشم می‌خورد، چنان‌که همه مطالعات، مؤلفههای یکسانی را مطرح نکرده‌اند. از سویی، در اکثر مطالعات کیفیت زندگی به‌تنهایی موردبررسی قرار گرفته و مؤلفههای آن کمتر مورد پژوهش بوده‌اند یا اینکه در خصوص مؤلفههای آن ابهاماتی وجود دارد یک‌جا بررسی نشده‌اند. مبتنی بر مبانی نظری و پژوهشی ذکرشده و جهت رفع ابهام، سؤال اصلي پژوهش اين است که آيا مؤلفههای هیجانی کیفیت زندگی می‌توانند سلامت روانی زنان متأهل را پیشبینی نمایند.
3- روششناسی
پژوهش حاضر به روش توصیفی انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه زنان متأهل شهر شیراز در سال 1400 بودند. برای تعیین حجم نمونه از اصول کلی روششناسی رگرسیون همزمان استفاده گردید. تبانچنیک و فیدل9 فرمول زیر را برای محاسبه اندازه نمونه در ارتباط با تعداد آزمودنیهای مورد نیاز برای رگرسیون سلسله مراتبی با توجه به تعداد متغیرهای پیشبین ارائه نمودند: m 8 + 50 < N که در این فرمول m برابر با تعداد متغیرهای پیشبین (در این مطالعه 5 = m) میباشد (Tabachnick & Fidell, 2000)، بر این اساس حجم نمونه 250 در نظر گرفته شد که درمجموع با حذف داده‌های مخدوش (پرسشنامههای ناقص یا مخدوش برگردانده شده)، 240 پرسشنامه وارد تحلیل آماری شد. پرسشنامههای این مطالعه در فضای مجازی به اشتراک گذارده شد و پس از تکمیل نسبت به جمعآوری و نمرهگذاری پرسشنامهها اقدام شد. تحلیل دادهها با نرم‌افزار SPSS انجام شد.
3-1- ابزارهای اندازه‌گیری
الف) پرسشنامۀ سلامت عمومی (GHQ): پرسشنامه سلامت عمومی GHQ توسط گلدبرگ ابداع شدهاست (Williams, Goldberg, & Mari, 1987 ). مطالعات بسیاری در ایران پایایی پرسشنامه را بین 84 تا 91 درصد گزارش کردند. در پژوهش دستجردی و خزاعی (1380) روایی این پرسشنامه تأیید شدهاست. این پرسشنامه چهار حیطه را بررسی میکند که شامل سلامت جسمی، اضطراب، افسردگی و عملکرد اجتماعی میباشد.
ب) پرسشنامۀ كيفيت زندگي SF-36: این پرسشنامه شامل 36 سؤال با پاسخ‌های چندگزینه‌ای است و دیدگاه فرد را نسبت به سلامتش می‌سنجد. ترجمه و تعيين پايايي و روايي گونه فارسي این پرسشنامه استاندارد توسط منتظری، گشتاسبی و وحدانینیا (1384)، در شهر تهران در افراد سنين 15 سال و بالاتر انجام گرفته است. مطالعات ايشان از كفايت لازم اين ابزار جهت استفاده در جامعه ايران دارد. مقياس SF-36 دارای ابعاد هشت‌گانه عملكرد جسمي (با سؤالات 3-4-5-6-7-8-9-10-11-12)، اختلال نقش به خاطر عدم سلامت جسمی (با سؤالات 13-14-15-16)، درد جسمی (با سؤالات 21-22)، سلامت عمومي (با سؤالات 1-33-34-35-36)، عملكرد اجتماعي (با سؤالات 20-32)، اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی (با سؤالات 17-18-19) و بهزیستی هیجانی (با سؤالات 24-25-26-28-30) و انرژی/خستگی (با سؤالات 23-27-29-31) است كه ضرايب آلفاي گزارش شده براي آنها به ترتیب 90/0، 85/0، 71/0، 65/0، 77/0، 84/0 و 77/0 بوده كه نشانگر ثبات دروني خوب اين ابعاد است. بررسي‌هاي روان‌سنجي ديگر از قبيل روايي‌يابي نيز (منتظري و همکاران، 1384) صورت گرفته است كه حكايت از مناسب بودن اين ابزار (بالاتر از 70/0) دارد. آزمون تحليل عاملي نيز دو جزء اصلي را به دست داد كه 65/0 پراکندگی میان مقياس‌هاي پرسشنامه را توجيه مي‌نمود. اين پرسشنامه از پايايي و روايي لازم برخوردار است.
4- يافتهها
نمونه پژوهش شامل 420 نفر زن متأهل بوده است. در اين پژوهش از روش‌هاي آماري توصيفي و استنباطي استفاده شد. در بخش توصیفی، براي توصيف دادهها از شاخص‌های مرکزی و پراکندگی و در بخش استنباطی جهت پاسخ به سؤالات پژوهشی از روش تحلیل رگرسیون چندگانه (مدل همزمان) استفاده شد. جهت بررسی پیش‌فرض‌ها، شاخص‌های تورش واریانس و تولرانس10 مورد بررسی قرار گرفت؛ که مقادیر مشاهده شده نشان داد که پیشفرض عدم وجود چند همخطی در بین متغیرهای پیشبین، رعایت شده است. برای بررسی نرمال بودن توزیع فراوانی دادهها از آزمون کلموگروف – اسمرونف استفاده گردید که نتایج آن نشان داد که دادهها دارای توزیع نرمال بودند (05/0<P). نتایج مندرج در جدول 1 نشان داد که بین سلامت روانی و مؤلفههای هیجانی کیفیت زندگی (عملكرد اجتماعي، بهزیستی هیجانی و انرژی/خستگی) همبستگی معنیدار و مثبت در سطح آلفای یک صدم وجود دارد (01/0<P)؛ اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی با سلامت روانی رابطه منفی و معنادار در سطح آلفای پنج‌صدم وجود دارد (01/0<P).
جدول 1. ماتریس همبستگی، میانگین و انحراف معیار سلامت روانی و مؤلفههای کیفیت زندگی (420 = N)
متغیر | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
سلامت روانی | 1 |
|
|
|
|
عملکرد اجتماعی | *47/0 | 1 |
|
|
|
اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی | **20/0- | **40/0- | 1 |
|
|
بهزیستی هیجانی | **46/0 | **62/0 | **40/0- | 1 |
|
انرژی / خستگی | **28/0 | **51/0 | **29/0- | **58/0- | 1 |
میانگین | 37/55 | 82/6 | 28/1 | 02/15 | 36/10 |
انحراف معیار | 25/10 | 18/21 | 43/1 | 88/4 | 46/3 |
01/0p<** 05/0p<*
به‌منظور بررسی توان پیشبینی هر کدام از متغیرهای پیشبین (کیفیت زندگی) در متغیر ملاک (سلامت روانی) از تحلیل آماری رگرسیون با لحاظ کردن هر کدام از مؤلفههای کیفیت زندگی (عملكرد اجتماعي، اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی، بهزیستی هیجانی و انرژی/خستگی) صورت گرفت (جدول 2). نتایج جدول 2 نشان میدهد که میزان F محاسبه شده تحلیل واریانس رگرسیون سلامت روانی بر اساس مؤلفههای کیفیت زندگی در سطح معنادار است (001/0< P, 70/14 = (239؛8)F).
جدول 2. آزمون تحلیل واریانس براي بررسي معناداري مدل پیشبینی سلامت روانی بر اساس مؤلفههای کیفیت زندگی
مدل | مجموع مجذورات | درجات آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معنیداری |
رگرسیون | 76/8480 | 8 | 09/1060 | 70/14 | 0001/0 |
باقیمانده | 98/16656 | 231 | 11/72 |
|
|
کل | 73/25137 | 239 |
|
|
|
نتایج جدول 3 نشان میدهد که مؤلفههای کیفیت زندگی به‌صورت معنیدار قادر به پیشبینی سلامت روانی میباشد. به‌طورکلی این متغیر با ضریب همبستگی چندگانه 58/0 قابلیت پیشبینی 31 درصد واریانس متغیر ملاک را دارا میباشد. بر اساس تحلیل داده مؤلفههای کیفیت زندگی به ترتیب عملکرد اجتماعی بتای 19/1، اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی با بتای 44/0-، بهزیستی هیجانی بتای 56/0 و انرژی / خستگی با بتای 44/0 سلامت روانی را پیشبینی میکنند. مقادیر بتا مشخص مینماید؛ مؤلفه بهزیستی هیجانی (001/0 > p, 56/0 = β) به‌طور معناداری بیشترین سهم در جهت سلامت روانی را دارا میباشد.
جدول 3. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه همزمان جهت پیشبینی سلامت روانی از طریق مؤلفههای کیفیت زندگی
متغیر پیشبین | R | R2 | β | B | t | Pvalue | Durbin-Watson | F | |
عملکرد اجتماعی | 58/0 | 31/0 | 19/1 | 25/0 | 39/3 | 000/0 | 008/2 | 1/14 | |
اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی |
|
| 44/0- | 06/0- | 96/0- | 000/0 |
|
| |
بهزیستی هیجانی | 56/0 | 27/0 | 43/3 | 000/0 | |||||
انرژی / خستگی | 44/0 | 15/0 | 10/2 | 000/0 | |||||
5- بحث و نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بین مؤلفههای هیجانی کیفیت زندگی (عملكرد اجتماعي، اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی، بهزیستی هیجانی و انرژی/خستگی) و سلامت روانی رابطه معنادار وجود دارد. نتایج رگرسیون همزمان نیز نشان داد که مؤلفههای چندگانۀ کیفیت زندگی، شامل عملكرد اجتماعي، بهزیستی هیجانی و انرژی/خستگی نقش مثبت و مؤلفههای اختلال نقش به خاطر عدم سلامت هیجانی نقش منفی در پیشبینی سلامت روانی زنان متأهل دارند. نتایج این بررسی معینیکیا و زاهد بابلان (1389)، مردانی حموله و شهرکی واحد (1389)، اوکان، استاک، هرینگ و ویتر11 (1984)، زائوترا و همپل12 (1984) و لوینسون، رندر و سیلی13 (1991) همسو است. بعلاوه، این یافتهها با نتایج پژوهش مولایی یساولی، برجعلی، مولایی یساولی و فداکار (1394) و تجوی ونو، نوگراها و فاهدی14 (2021) همسو است که نشان دادند بین کیفیت زندگی و بهزیستی روانشناختی و همه مؤلفههای آن رابطه وجود دارد. همچنین پژوهش امیدی، حسینی و عصاریان (1381) نشان داد که فراوانی رفتارهای غلط بهداشتی در افراد وابسته به مواد از قبیل کم‌خوابی، عدم ورزش و عدم رعایت موازین بهداشتی میتواند به‌طور مستقیم منجر به کاهش کیفیت زندگی در بعد جسمانی شود.
در واقع، سلامت زنان تحت تأثير عوامل بيولوژيك، رواني، اجتماعي، عاطفي، اقتصادي، فرهنگي و محیط‌زیست قرار ميگيرد (صلحي، كاظمي و حقاني، 1392). در این راستا، کیفیت زندگی میتواند به‌عنوان سازه‌ای با اهمیت و یکی از منابع اثرگذار بر سلامت روانی موردپژوهش تلقی شود. كيفيت زندگي یک سازۀ چندبعدی و پیچیده است که بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی، ادراک از وضعیتی است که افراد در آن زندگی میکنند و نیز زمینۀ فرهنگی و نظام آموزشی که در آن به سر میبرند و این ادراک، بر اساس اهداف، انتظارات، استانداردها و علایق افراد شک (Forjaz, Rodriguez-Blazquez, Ayala, Rodriguez-Rodriguez, de Pedro-Cuesta, Garcia-Gutierrez & et al, 2015).
از سویی، باید عنوان نمود طبق تعریف گروه کیفیت سازمان جهانی بهداشت (1996) سلامت روان فقط نبود اختلالات روانی نیست بلکه مؤلفههای دیگری نظیر احساس خوشایندی و رضایت از زندگی، انعطافپذیری و رشد و بالندگی را نیز شامل میشود. در این راستا، ولز15 (2010) اظهار داشته که فردي كه سالم است قادر به مقابلۀ مؤثر با فشارزاهاي زندگی بوده و میتواند فشارهای مكرر زندگي روزمره را به یک طریق قابل قبول تنظیم نماید. بر همين اساس مي‌توان گفت که برخورداری از سلامت عمومی، افراد را در برخورداری از سلامت روانشناختی از طريق كاهش شكايت جسـمانی، حساسيت، افسردگي، اضطراب، پرخاشگري، ترس مرضي و علائم كلي مرضي و ناراحتي کمک میکند.
در خصوص تبیین نقش عملکرد اجتماعی به‌عنوان مؤلفهای از کیفیت زندگی در سلامت روانی زنان متأهل میتوان توضیح داد ارتباط روابط اجتماعي با سلامت جسمي و رواني افراد، به‌طور روزافزونی مورد تأکيد پژوهشگران قرار گرفته است. از سوي ديگر، روابط اجتماعي به‌عنوان بخشي از سلامت اجتماعي افراد محسوب شده (وامقی،1392) و روابط اجتماعي نقش سودمندي در حفظ آسايش رواني انسانها دارد (کوهن،2004). قابل ذکر است مؤلفۀ اجتماعی سلامت انسان که تحت عنوان سلامتی اجتماعی از آن نام برده میشود، عمدتاً بر تعامل انسان با محیط پیرامون و نقشهای انسان تأکید دارد. در این خصوص، بنا به نظر راسل، سلامت اجتماعی، بعدی از آسایش فرد است که بر نحوۀ ارتباط او با دیگران، چگونگی عکسالعمل دیگران به فرد و نحوۀ تعامل فرد با نهادها و آداب‌ورسوم اجتماعی معطوف است (کاپلان و اندرسون، 1988). همچنین، ازنظر لارسن سلامت اجتماعی، گزارش فرد از کیفیت روابطش با افراد دیگر، نزدیکان و گروههای اجتماعی بوده و معتقد است سلامت اجتماعی، به‌عنوان بخشی از سلامت فرد، نشانگر رضایت یا نارضایی فرد از زندگی و محیط اجتماعی اوست (وامقی،1392).
همچنین تأکید شده است که عوامل اجتماعی و اقتصادي ازجمله عوامل مؤثر در سلامت روان بوده (Bierman, Fazio & Milkie, 2006) و اکثر زنان، علاوه بر نقشهاي اجتماعی خود، موظف به انجام وظایف و مسئولیتها به‌عنوان زن و مادر نیز هستند، حتی زمانی که زنان در خارج از خانه کار میکنند، هنوز هم مسئولیت کارهاي خانه بر دوش آنان است (فلاحچاي و فلاحی، 1395). در این راستا، مبتنی بر ديدگاههاي مرتبط با سلامت اجتماعي، میتوان به عملکرد اجتماعي فرد اشاره نمود که مشارکت فرد در نقشهاي معمول اجتماعي مانند ازدواج، والد بودن، کار و اوقات فراغت، میزان موفقيت او در نقشهاي اجتماعي انتخابی را نشان میدهد و به آن انطباق اجتماعي نیز اطلاق میشود. حيطۀ ديگر، روابط اجتماعي است كه به مفهوم حمايت اجتماعي بسيار نزديك است و عموماً به‌صورت در دسترس بودن كساني كه فرد به آنها اعتماد داشته و به کمک آنها دلگرم بوده و آنها موجب شکلگیری احساس مهم و ارزشمند بودن ميشوند، تعریف میشود (McDowell, 2006) و داشتن این احساس ارزشمندی، حمایت اجتماعی و موفقیت در نقشهای اجتماعی در افزایش سلامت روانی فرد تأثیرگذار است.
توضیح اینکه، عملکرد اجتماعي به‌عنوان یک مفهوم سلامت اجتماعی، يك جزء از اجزاء سهگانۀ سلامت تلقي ميگردد و در این راستا، نقش سلامت جسمي بر عملکرد و توانايي رواني افراد مورد تصریح قرار گرفته و بر روابط فرد با جامعه مؤثر است (Mental Health Commission of Canada, 2009). از سویی، حمايت اجتماعي به‌عنوان نمودی از سلامت اجتماعي، بيش از آنكه بعدي از سلامت تلقي گردد، خود متغيري واسطهاي است كه تأثير حوادث و تنشهاي محيطي بر سلامت جسمي و رواني افراد را تغيير داده و موجب كاهش بروز بيماري ميشود و این مسئله حاکی از نقش روابط و حمايت اجتماعي است که در ادبيات عوامل اجتماعي مرتبط با سلامت به‌عنوان يک تعيينکنندۀ اجتماعي تلقی میشود که بر ابعاد مختلف سلامت افراد تأثیر میگذارد (Commission on Social Determinants of Health, 2005). بر این اساس، مؤلفۀ اجتماعي به رابطۀ فرد با خانواده، دوستان و همكاران و درنهایت جامعه مربوط میشود (Hinds, 2003). لذا، داشتن نگرش مثبت نسبت به زندگی، آماده بودن جهت مقابله با مشکلات زندگی، داشتن احساس خوب در مورد خود و دیگران، مسئولیتپذیری، داشتن ادراک واقعی از دنیا و اشخاص دیگر، بي‌تفاوت نبودن نسبت به خود و خانواده، انعطاف‌پذيري و از دست ندادن کنترل در مواجه با مشکلات اجتماعي و نداشتن بدبيني به ديگران موجب افزایش سلامت روانی فرد میگردد (کاوه، 1391). فرد حائز سلامت روانی به‌طورکلی به کسی اطلاق میشود که در سطح بالایی از سازگاری و انطباق رفتاری و هیجانی قرار دارد، نه صرفاً کسی که بیمار روانی نیست (کریمی، 1390). بدین ترتیب، حیطه روابط اجتماعی هم بخشی از ارکان وضع سلامت محسوب میشود و هم میتواند تابعی از آن باشد و خود بر سایر ابعاد سلامت نیز مؤثر است.
از طرفی، در راستای تبیین نقش بهزیستی هیجانی و انرژی / خستگی (انرژی/خستگی عبارت است از شادکامی، سرزندگی) در سلامت روانی زنان متأهل میتوان به تعریف سازمان بهداشت جهانی اشاره نمود که بیان داشته است سلامت فقط به معنای فقدان بیماری نیست، بلکه دربرگیرندۀ جنبههای جسمانی، روانی و اجتماعی است. به‌بیان‌دیگر، محیط زندگی بشر در جوامع پیچیدۀ امروزی از جنبههای فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و روانی میتواند سلامت را به چالش بکشد. مدل بومشناختی اجتماعی که جایگاه مهمی در توسعه و بهبود سلامتی و بهداشت دارد، بر تأثیر پدیدههای فیزیکی و اجتماعی بر سلامت تأکید میورزد. البته ویژگیهای شخصی همواره به‌عنوان عامل تعدیلکننده این تأثیرات در نظر گرفته میشوند (Stokols, 1992). تأکید بر اینکه بهزیستی روانی، اجتماعی و فیزیکی نتیجۀ کنش متقابل انسانها با محیط فیزیکی و اجتماعی- فرهنگیشان است، منطق زیربنایی شناخت و درک پیوندهای بین ویژگیهای محیط و سطح سلامت را فراهم مینماید. در این خصوص، ك فرد از زندگي و هدف و معناي زندگي (Hinds, 2003) مودی از بهزیستی هیجانی در سلامت روانی فرد نقش دارد.
از سویی، سلامت رواني با طيفي از سازه‌هاي ديگر نظير شادمانی، سازگاری، عزت‌نفس، عاطفۀ مثبت و احساسات ارتباط تنگاتنگ دارد (Ryff, 1989; Garcia, Archer, Moradi & Andersson, 2012) و ازاین‌رو، مي‌توان عنوان نمود كه سلامت عمومی بستر را براي تقويت رضايت از زندگي، عزت‌نفس و بهزيستي اخلاقي و ذهني فراهم مي‌سازد كه این عوامل به سلامت روانی بالاتر منجر مي‌شـود. به‌معناي ديگر، يك انسان با عزت‌نفس تقويت‌شده و رضايت از زنـدگي و شـرايط خوب نمي‌توانـد عمـلاً دچار پريشاني و ناراحتی رواني شود. علاوه بر این، در تبیین این یافته میتوان گفت که سلامت روانشناختی، رشد و تحول مشاهده شده در برابر چالشهای وجودی زندگی است و داشتن روان سالم، به فرد کمک میکند در راستای فائق آمدن بر تجارب ناخوشایند و دردناک، شرایط و رویدادها را مطلوب ارزیابی نموده و هیجانات منفی را مدیریت کرده و واکنش‌های خود را از واکنش‌های حسی خام تفکیک نموده و در مسیر تحقق توانایی‌های بالقوه خویش و بدین‌سان، بهبود زندگی فردی گام بر‌دارد.
اضطراب بالا بر كیفیت زندگي مرتبط با سلامت اثر ميگذارد (Protudjer, Golding, Salisbury, Abrams & Roos, 2020). آسانا، لاوهسیریوونگ و رانگسیکاجی16 (2017) در تحقیقی دریافتند سطح بالای کیفیت زندگی با سلامت روانی و رفاه همراه است. به طور کلی، افرادي كه از سلامت روانی بالايي برخوردارند، از دانش و بينش مناسبي در مورد فرايندهای شناختی و توانمندي‌هاي خود برخوردارند و همچنين راهبردهاي مؤثر برخورد با تكاليف و استفاده از مهارت‌ها را به کار مي‌بندند. به تعبیری، سلامت روانی موجب افزايش آگاهي فرد نسبت به خود، ديگران و موقعيتهای زندگی ميشود و اين افزايش آگاهي مي‌تواند بيانگر اين مسئله باشد كه افزايش نشانه‌هاي سلامتي و سازگاري به‌موازات اين توانمندي‌ها بروز نمايد. به‌عبارتی‌دیگر، افزايش سطح آگاهي و هشياري، به‌عنوان نمودی از سلامت روانی، فرد را نسبت به شرايط خود هشيار نموده تا بتواند تحت هر شرايطي در زمان كنوني حضور داشته و از موقعيت به‌دست‌آمده (در فعاليت‌هاي مختلفي كه مي‌تواند به‌عنوان راهبردهاي مناسب در جهت سلامتي افراد عمل كند) به‌طور کامل استفاده کند. افراد دارای سلامت روانی بالا بيشتر به ارزيابي منابع استرس پرداخته و از راهبردهاي مقابله‌اي اجتنابي کمتر استفاده نموده و مقابلۀ مسئله‌مدار را بکار مي‌بندند. بعلاوه، تبیینهای روانشناختی کیفیت زندگی بر تفاوتهای فردی اشخاص در شیوه تفکر و احساس درباره رفتار خویش تأکید دارد. تفاوتهایی که میتواند به شکل تفاوتهای ظریف و جزئی در رفتار ظاهر شود و برخی افراد را به عللی مانند افزایش خشم و عصبانیت، کمی وابستگی و تعلق خاطر به دیگران، کیفیت زندگی خود را نامطلوب تلقی کنند که این تبیینها را میتوان تحت الگوی روانکاوی و الگوی نارسایی شخصیت بیان نمود (مختاری و نظری، 1389).
تفکر روانشناختی جدیدتر که هم مبتنی بر پژوهش و هم نظریه است، بر عناصر شادکامی تأکید کرده است، افراد زمانی شاد هستند که بین شیوۀ زندگی کنونی و سبک زندگی مورد انتظارشان شباهت مثبتی پیدا کنند. مبنای نظریههای شناختی، قضاوت و ارزیابی در این مورد است که آیا واقعیت با انتظارات، معیارها یا آرمانهای افراد هماهنگ است. در این دیدگاه، افراد با مقایسۀ شرایط فعلیشان با معیارها و ملاکهای متعددی چون دیگران، گذشته (شرایط گذشته) یا اهداف و آرزوهای شخصی، در مورد شادمانی و رضایتمندیشان از زندگی تصمیم میگیرند. وقتی نیازها، اهداف یا آرزوهای فرد در زندگی روزمره برآورد میشود، احساس رضایتمندی نموده و سپس به لحاظ عاطفی و هیجانی احساس شادی به وی دست میدهد (فریش،1390). با استناد به رویکرد روانشناسی مثبتنگر به کیفیت زندگی، میتوان بیان داشت بهزیستی هیجانی با مراقبت از خویشتن، یک غنای درونی و با احساس عمیق آرامش، نشاط، تمرکز، عشق، هشیاری و آمادگی برای مواجهه با چالشهای زندگی فردی (فریش،1390) موجب بهبودی سلامت روانی فرد میگردد. بهزیستی ذهنی به‌عنوان مؤلفهای از کیفیت زندگی به انتظارات، احساسات، اعتقادات و پندارهای فرد مربوط بوده و ازاین‌رو، ارزیابی شخص از سلامت یا خوب بودنش عامل مهمی در حیطۀ کیفیت زندگی است. بر این اساس، کیفیت زندگی شامل بهروزی، بهزیستی، درک فردی از بهتر زیستن، رفاه، احساس سعادتمندی و رضایت از زندگی بوده (فریش،1390) که جملگی در داشتن یک روان سالم مؤثرند. نتایج پژوهش حاضر با یافتههای پژوهش فرند و همکاران (2014) همسو است که نشان دادند بین رضایت از زندگی، کیفیت زندگی و مؤلفههای بهزیستی روانشناختی رابطه مثبت وجود دارد؛ بنابراین، کیفیت زندگی و رضایت از زندگی بیانگر ارزیابی فرد از ابعاد مختلف زندگی است و شخصی که از زندگی خود رضایت بیشتري دارد احساس میکند که در حیطه‌هاي مختلف زندگی مانند خانواده و روابط بین‌فردي، تحصیل و شغل، به‌خوبی پیش می‌رود (Diener, 2006). بعلاوه، نتایج پژوهش‌های گوردون و همکاران (2007) و هیلاری و همکاران (2012) حاکی از آن است که بین کیفیت زندگی و مؤلفههای آن با بهزیستی روانشناختی رابطۀ معنیدار وجود دارد.
درمجموع، با توجه به نتایج پژوهش حاضر میتوان استنباط نمود که خانوادهای سالم است که زندگی با کیفیت بالایی داشته باشد. بنا به تعريف سازمان جهاني بهداشت، کيفيت زندگي یک خانوادۀ سالم شامل درک افراد از موقعيت خود در زندگي و در متن فرهنگ، نظام ارزشي که در آن زندگي ميکنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویتهایشان است (Abdel-Khalek, 2010). کیفیت زندگی درك افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی میکنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویتهایشان است؛ پس موضوعی کاملاً ذهنی بوده و توسط دیگران قابل مشاهده نیست و بر درك افراد از جنبههاي مختلف زندگی استوار است (Bonomi, Patric, Bushnell & Martin, 2000)؛ بنابراین، کیفیت زندگی حقایق مثبت و منفی زندگی را در کنار یکدیگر در نظر میگیرد و یک مفهوم ذهنی و پویا بوده و به این معناست که حتماً باید توسط خود شخص و بر اساس نظر او و نه فرد جایگزین تعیین گردد (Peterman, Cella & Rothrock, 2003).
5-1- محدودیت‌های پژوهش
این پژوهش دارای محدودیت‌هایی بود، از آن جمله؛ نمونه پژوهش حاضر را، كليه زنان متأهل شهر شیراز تشكيل دادند که این مورد یکی از محدودیت‌های پژوهش حاضر است؛ و تعمیم‌یافته‌ها به جوامع دیگر بایستی بااحتیاط صورت گیرد. جمعآوری دادهها از ابزارهای خودگزارشی استفاده شد که امکان سوگیری در پاسخ‌دهی محتمل به‌نظر می‌رسد. در این پژوهش متغیرهای پژوهش بر اساس جنسیت در نظر گرفته نشده است و مقایسه دو جنس مدنظر قرار نگرفته است. پیشنهاد میشود که پژوهش حاضر در بین جوامع آماری مختلف، سایر شهرها نیز اجرا گردد. در پژوهش‌های آتی با در نظر گرفتن جنسیت نیز متغیرهای موردنظر موردبررسی قرار گیرند. با توجه به نقش برخی از مؤلفههای کیفیت زندگی پیشنهاد میشود که: کارگاه‌های آموزشی در زمینه آموزش روش‌های ارتقاء کیفیت زندگی برگزار گردد تا بدان طریق در افزایش سلامت روانشناختی زنان متأهل اقداماتی صورت گیرد.
6- تقدیر و تشکر
به همه اساتیدفرهیخته و مهربانی که من را در مسیر درمانگر شدن حمایت کردند و از من انسان بهتر و قوی تری ساختند .
7- منابع
1- اميدي، ع.، حسيني، ف.، و عصاريان، ف. (1381). بررسي سبك زندگي معتادين شهر زواره. همايش سراسري اعتياد، چالش‌ها و درمان‌ها، زنجان.
2- پرویزی، س.، سیدفاطمی، ن.، و کیانی، ک. (1388). پویایی خانواده و سلامت زنان: پژوهش کیفی. مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، 7(2)، 57-45.
3- دستجردی، ر.، و خزاعی، ک. (1380). بررسی سلامت عمومی دانشجویان ورودی سال 81-82 دانشگاه علوم پزشکی بیرجند. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، 8(1)، 34-38.
4- صلحي، م.، كاظمي، س.، و حقاني، ح. (1392). بررسي رابطۀ سلامت عمومي و خودكارآمدي در زنان مراجعهكننده به مركز بهداشتي درماني شمارۀ 2 چالوس (1392). مجلۀ علومپزشكي رازي، 20(109)، 79-72.
5- فراهانی، م. ن.، محمدخانی، ش.، و جوکار، ف. (1388). رابطه بین رضایت از زندگی با کیفیت زندگی و بهزیستی ذهنی در معلمان شهر تهران. فصلنامۀ پژوهش در سلامت روانشناختی، 3(1)، 5-1.
6- فرهادی، ا.، فروغان، م.، و محمدی، ف. (1390). کیفیت زندگی سالمندان روستایی: مطالعه‌ای در شهرستان دشتی استان بوشهر. مجلۀ سالمندی ایران، 6(2)، 49-56.
7- فریش، م. ب. (1390). روان‌درمانی مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی، کاربرد رویکرد رضایتمندی زندگی در روانشناسی مثبت نگر و شناخت درمانی. ترجمه خمسه‌ای، ا. انتشارات ارجمند. تهران.
8- فلاحچاي، س. ر.، و فلاحی، م. (1395). مقایسۀ سلامت روان، بهزیستی روانشناختی و عزت نفس زنان و دختران در شیراز. زن و مطالعات خانواده، 9(34)، 165-143.
9- کاوه، م. (1391). آسیبشناسی بیماری‌های اجتماعی. جلد اول. نشر جامعهشناسان. تهران.
10- کریمی، ی. (1390). فرهنگ توصیفی روانشناسی. انتشارات رشد. تهران.
11- مختاری، مرضیه؛ و نظری، جواد. (۱۳۸۹). جامعهشناسی کیفیت زندگی، تهران، جامعهشناسان.
12- مرداني حموله، م.، و شهركي واحد، ع. (1389). ارتباط سلامت رواني و كيفيت زندگي در بيماران سرطاني. مجلۀ دانشگاه علومپزشكي شهيد صدوقي يزد، 18(2)، 117-111.
13- معینیکیا، م.، و زاهد بابلان، ع. (1389). رابطۀ بین کیفیت زندگی و تعالی معنوی با سلامت عمومی دانشجویان. پنجمین سمینار بهداشت روانی دانشجویان، تهران، دانشگاه ایران.
14- منتظري، ع.، گشتاسبي، آ.، و وحداني‌نيا، م. (1384). ترجمه، تعيين پايايي و روايي گونه فارسی پرسشنامۀ SF-36. فصلنامۀ پایش، 5(1)، 52-49.
15- مولایی یساولی، ه.، برجعلی، ا.، مولایی یساولی، م.،؛ و فداکار، پ. (1394). پیشبینی کیفیت زندگی بر اساس مؤلفه‌هاي بهزیستی روانشناختی ریف: نقش مداخله‌گرایانه رضایت از زندگی. فصلنامۀ مشاوره و روان‌درمانی، 13، 7-20.
16- نوربالا، ا. (1390). سلامت روانی- اجتماعی و راهکارهاي بهبود آن. مجلۀ روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، 17(2)، 156-151.
17- وامقی، م. (1392). ارزیابی مردم از روابط اجتماعی و سلامت: مطالعه سلامت از دیدگاه مردم ایران. فصلنامۀ علوم بهداشتی پایش جهاد دانشگاهی، 12(2)، 194-183.
18- مختاری، م.، و نظری، ج. (۱۳۸۹). جامعهشناسی کیفیت زندگی. جامعهشناسان. تهران.
19- Abdel-Khalek, A.M. (2010). Quality of life, subjective well-being, and religiosity in Muslim college students. Quality of Life Research, 19(8), 1133-43.
20- Assana, S., Laohasiriwong, W., & Rangseekajee, P. (2017). Quality of Life, Mental Health and Educational Stress of High School Students in the Northeast of Thailand. Journal of clinical and diagnostic research: JCDR, 11(8), VC01.
21- Bierman, A., Fazio, E.M. & Milkie, M. A. (2006). A multifaceted approach to the mental health advantage of the married: Assessing how explanations vary by outcome measure and unmarried group. Journal of Family Issues, 27(4), 554–582.
22- Bonomi, A.E., Patric, D.L., Bushnell, D.M., & Martin, M. (2000). Validation of the United States version of the World Health organization Quality of life (WHOQ) instrument. Journal of clinical Epidemiology, 53(1), 1-12.
23- Commission on Social Determinants of Health. (2005). Towards A Conceptual framework for Analysis and Action against Social Determinants of Health. WHO: Geneva.
24- Diener, E (2006). Understanding scores on the satisfaction with life scale. Journal of Cross-Cultural Psychology, 33, 340-391.
25- Ferrand, C., Martinent, G., & Durmaz, N. (2014). Psychological need satisfaction and well-being in adults aged 80 years and older living in residential homes: Using a self-determination theory perspective. Journal of Aging Studies, 30, 104-111.
26- Forjaz, M. J., Rodriguez-Blazquez, C., Ayala, A., Rodriguez-Rodriguez, V., de Pedro-Cuesta, J., Garcia-Gutierrez, S., & Prados-Torres, A. (2015). Chronic conditions, disability, and quality of life in older adults with multimorbidity in Spain. European journal of internal medicine, 26(3), 176-181.
27- Garcia, D., Archer, T., Moradi, S., & Andersson, A. (2012). Exercise Frequency, High Activation Positive Affect and Psychological Well-Being: Beyond Age, Gender and Occupation, Göteborgs Universitet. Psychology, 3(4), 328-336.
28- Gordon, H.G.C., Ferrans, M.Y., Halyard, D.A., Revicki, T.L., Symonds, C.G., Varricchio, A., Kotzeva, J.M., Valderas, J & Alonso, L (2007). Related Quality-of-Life Information From Clinical Research and Into Clinical Practice. Exploration of the Value of Health, 82(10), 1229-1239.
29- Hajiran, H. (2006).Toward a quality of life theory: Net domestic product of happiness. Dictators Research, 75, 31-43.
30- Hilari, K., Justin, J. N., & Harrison, K. L. (2012). What are the important factors in health-related quality of Life for people with aphasia? A Systematic review. Rehabilitation of neurological language disorders. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 93(1), 86-95.
31- Hinds, P. S. (2003). Quality of life: From nursing and patient perspectives: Theory, research, practice. Jones & Bartlett Learning.
32- Lewinsohn, P. M., Redner, J., & Seeley, J. R. (1991). The relationship between life satisfaction and psychosocial variables: New perspectives. Subjective well-being: An interdisciplinary perspective, 21, 141-169.
33- Mazuchovan, L., Kelcíkova, S., & Dubovicka, Z. (2018). Measuring women's quality of life during pregnancy. Kontakt, 20(1), 31-36.
34- McDowell, I. (2006). Measuring health: a guide to rating scales and questionnaires. Oxford university press.
35- Mental Health Commission of Canada. (2009). Toward recovery and well-being a framework for a mental health strategy for Canada .WHO: Geneva.
36- Okun, M.A., Stock, W.A., Haring, M.J. & Witter, R.A. (1984). Health and Subjective well being: A meta-analysis، International Journal of Aging and Human Development, 19, 32-111.
37- Paul, J., Jani, R., Davoren, P., & Knight-Agarwal, C. (2021). Association between a low carbohydrate diet, quality of life, and glycemic control in Australian adults living with type 1 diabetes: protocol for a mixed methods pilot study. JMIR Research Protocols, 10(3), e25085.
38- Peterman, A.H., Cella, D., & Rothrock, N. (2003). Evaluation of health related quality of life in patients with a serious life- threatening illness: Up-to-date. Cited 2008 Nov 24.
39- Protudjer, J.L., Golding, M., Salisbury, M. R., Abrams, E. M., & Roos, L. E. (2020). High anxiety and health-related quality of life in families with children with food allergy during coronavirus disease 2019. Annals of Allergy, Asthma & Immunology, 126(1), 83–88.
40- Ryff, C.D (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological wellbeing, Journal of Personality and Social Psychology. 57(6), 1069.
41- Stokols, D. (1992). Establishing and maintaining health environments: Toward a social ecology of health promotion. American Psychology, 47, 6–22
42- Tabachnic, B., & Fidell, L. S. (2000). Using multivariate statistics. Allyn and Bacon.
43- Tejoyuwono, AAT, Nugraha, RP, & Fahdi, FK. (2021). The effect of mental health status on the quality of life of faculty of medicine students during the pandemic Coronavirus disease 2019 period. Open Access Maced J Med Sci, 9(E):645-52.
44- Videbeck, S., & Videbeck, S. (2013). Psychiatric-mental health nursing. Lippincott Williams & Wilkins.
45- Wells, I. E. (2010). Psychology of emotions, motivations and actions: Psychological well-being. New York: Nova Science Publisher, Inc, 6(9), 111334.
46- WHO Quality of Life Group (1996). WHOQOL-BREF Introduction, Adminstration and scoring. Field Trial version, World Health Organization: Geneva.
47- WHO. (2015). Suicide rates. Available from: http://www. WHO Into/mental _health/ prevention/ suicide/ suicide rates/en.
48- Williams, P., Goldberg, D. P., & Mari, J. (1987). The validity of the GHQ-28. Social Psychiatry, 21, 15-18.
49- Zautra, A., & Hempel, A. (1984). Subjective well-being and physical health: A narrative literature review with suggestions for future research. The International Journal of Aging and Human Development, 19(2), 95-110.
Predicting Married Women’s Mental Health Based on Quality of Life Components
Mansoor Bayrami1*, Soolmaz Dehghani Dolatabadi2
1. Associate Professor, Department of Psychology, Faculty of Social Sciences, Tabriz University of Psychology, Iran. (Corresponding Author)
Dr.bayrami@yahoo.com
2. PhD Student in Counseling, Department of Counseling, Faculty of Social Sciences, Islamic Azad University, Science and Research Unit, Tehran, Iran.
S.dehghani.d@gmail.com
Abstract
Women's mental health can influence their other responsibilities, so the role of mental health factors investigation is considered an important subject. The present study aimed to investigate the emotional components' role of life quality in predicting married women's mental health. This study was conducted with a correlational method. Therefore, using purposeful sampling, 240 individuals were selected from the population of Shiraz married women and tested in cyberspace using the SF-36 Quality of Life Questionnaire and the General Health Questionnaire – 28 (GHQ-28). Data were analyzed using the multiple regression method (simultaneous model). Results showed that emotional components of quality of life had a significant relationship with mental health. Findings showed that factors including energy/fatigue, emotional well-being, and social functioning had a positive role, and role dysfunction had a negative role in predicting the mental health of married women due to lack of emotional health. Hence, it concluded that married women's emotional well-being, happiness, and vitality could play an important role in their mental health.
Keywords: Mental health, Quality of life, Emotional well-being, Social functioning, Married women.
[1] 1. wellness
[2] 2. illness
[3] 3. Maslow
[4] 4 .full functioning
[5] 5. Rogers
[6] 6. maturity
[7] 7. Allport
[8] 8. quality of life
[9] Tabachnick & Fidell
[10] . VIF & Tolerance
[11] Okun, Stock, Haring & Witter
[12] Zautra & Hempel
[13] Lewinsohn, Redner & Seeley
[14] Tejoyuwono,Nugraha & Fahdi
[15] . Wells
[16] . Assana, Laohasiriwong & Rangseekajee