بازشناسی رویکرد دینی درزمینه اشتغال زنان در ایران : چالش ها ، فرصت ها و الزامات سیاستی
محورهای موضوعی : بررسی و نقد دیدگاه های موجود در مورد زن و خانواده
نادر مطیع حق شناس
1
(دکتری جمعیت شناسی، استادیار گروه اقتصاد جمعیت و سرمایه انسانی، موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، تهران، ایران)
کلید واژه: دین اسلام, اشتغال زنان, فرصت¬ها و الزامات سیاستی,
چکیده مقاله :
اشتغال زنان، هميشه از ابعاد گوناگون مورد بحث بوده است. ایجاد پاردوکس در زمینه اشتغال زنان، انديشه وران حوزه هاي اقتصادي، اجتماعي، اخلاقي و ديني را با پرسش هايي روبه رو كرده است. خط استدلال این مقاله این است که ببینیم رویکرد اسلام نسبت به اشتغال زنان چیست؟ موانع و چالش های فراروی مسأله اشتغال زنان دریک جامعه اسلامی کدام است؟ اين پژوهش تلاش نموده به روش اسنادی و از نوع مطالعه اکتشافی، با مرور سیستماتیک مطالعات انجام شده دراین زمینه و ملاحظات نظری برگرفته شده از دیدگاه اسلام، به تحلیل وضعیت اقتصادي و معيشتي زنان با تأکید بر انطباق آن بر آموزه های اصیل دینی درکشور اسلامی ایران بپردازد که هدف اصلی آن را شکل می دهد. یافته ها نشان داد دین اسلام با اینکه اصل استقلال اقتصادی را برای زنان قائل شده، یعنی زنان هم مالك كار و تولید خود بوده و هم هیچ‌گونه مسئولیتی در برابر اقتصاد خانواده ندارند، اما درشرایط واگذاری كار به زنان در اسلام، مصلحت جامعه، خانواده و شرایط و مسائل فردی را هم مدنظر داشته، که این محدودیت‌هایی را برای کار زنان بوجود می آورد. شواهد جمعیت شناختی نشان می دهد میزان مشارکت اقتصادی زنان از93/12 درصد در سرشماري 1355به 16درصد درسرشماري 1395 افزايش يافته که مبین تغییر و تکامل مشارکت زنان دراقتصاد اسلامی، تغییر هویت فردی و اجتماعی آنان است. افزایش تعداد فارغ التحصیلان زن در دوره‌هاي آموزش عالي، افزایش اشتغال زنان در بخش های مختلف اقتصادی و افزایش میزان فعالیت زنان در بخش های مدیریتی نسبت به دهه های گذشته حکایت از رشد قابل توجهی دارد. با این وجود، عدم فرصت و امکانات برابر با مردان دریافتن شغل، سطح دستمزد پایین تر نسبت به مردان و میزان بیكاری زنان به ویژه در سطوح آموزش عالی، وجود برخی محدودیت های اجتماعی و فرهنگی برای اشتغال زنان، طرز تلقي و نگرش نادرست جامعه نسبت به شايستگي زنان در مشاغل مختلف، گسترش نابرابری جنسیتی در دسترسي به منابع و به دنبال آن افزايش آسيب ها به لحاظ عدم آمادگي و پذيرش جامعه از بعد امنيت اجتماعي براي زنان در عرصه فعالیت اقتصادی، از مهم ترین دغدغه ها و چالش های اساسی اشتغال زنان در کشور اسلامی ایران است.
Women's employment has always been discussed in various dimensions. The creation of paradox in the field of women's employment has raised questions among thinkers in the economic, social, moral, and religious spheres. The argument of this article is to see what is Islam's approach to women's employment? What are the obstacles and challenges facing the issue of women's employment in an Islamic society? This research has tried to analyze the economic and living conditions of women by documenting the systematic and exploratory study by reviewing the systematic studies conducted in this field and the theoretical considerations taken from the Islamic point of view, emphasizing its adaptation to the original religious teachings in Islamic Iran. Pay attention to the main purpose. The findings show that although Islam has given women the principle of economic independence, women are both the owners of their labor and production and have no responsibility for the family's economy, but in the context of handing over labor to women in Islam, the interests of society, the family It also takes into account individual circumstances and issues, which create limitations for women's work. Certificates of cognitive population show that women's economic participation has increased from 12.93 percent in the 1976 census to 16 percent in the 2016 census, indicating a change in the participation of women in the Islamic economy, a change in their personal and social identities. An increase in the number of female graduates, women’s employment in different economic sectors and increase in women's activity in management sectors compared to previous decades indicate a significant growth. However, the lack of equal opportunities in favor to men to find jobs, lower wages than men and the unemployment rate of women, especially in higher education, the existence of some social and cultural restrictions on women's employment, attitudes and misconceptions. Compared to the competence of women in various jobs, the expansion of gender inequality in access to resources and the consequent increase in harm due to the lack of readiness and recognition of society are the main concern and challenge of women's employment in the Islamic Republic of Iran.
1- ايران¬نژاد پاريزي، م.، و ساسان گهر، پ. (1375). سازمان و مديريت: از تئوري تا عمل، چاپ سوم. تهران: مؤسسه بانكداري ايران، بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران.
2- الوانی، م. و ضرغامی¬فرد، م. (1380). نقش زنان در توسعه، تدبیر، 113.
3- بانکی¬پور¬فرد، ا. (1381). آیینه زن: مجموعه موضوعی سخنان مقام معظم رهبری، قم، کتاب طه.
4- بحرینی، م.، و العبدالخاني، س. (1394). جايگاه اشتغال زنان از نظر اسلام. پژوهش¬نامه اسلامي زنان و خانواده، 3(2)، 119-137.
5- برايسون، ج. (1369). فرآيند برنامه‌ريزي استراتژيك براي سازمان¬هاي دولتي و غيرانتقاعي.ترجمه منوريان، ع.. جلد 10. تهران: مركز آموزش مديريت دولتي.
6- بيلو، پ.، آکامب، ب.، و موریسی، ج. (1376). راهنماي اجرايي برنامه‌ريزي استراتژيك. ترجمه شريفي كلويي، م. تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران.
7- خمینی، ر. (1374). سیمای زن در کلام امام خمینی. تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
8- خمینی، ر. (1363). کلام امام. تهران، امیرکبیر.
9- خمینی، ر. (1378). صحیفه امام. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.
10- زراءنـژاد، م.، و منتظـر حجـت، ا. (1384). نگـاهی بـه مشـارکت اقتصـادی زنـان در ایـران.
11- سازمان تأمین اجتماعی. (1397). آمار زنان تحت پوشش بیمه سازمان تأمین اجتماعی، تهران.
12- سلیمانی، م. (1390). اسلام و اشتغال زنان. پژوهش¬نامه اسلامی زنان و خانواده پژوهش¬گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، انتشارات طهورا، سال چهارم، شماره 8.
13- سرمد، ز.، بازرگان، ع.، و حجازی، ا. (1378). روش¬هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران: انتشارات آگاه. چاپ دوم.
14- کاظمی¬پور، ش. (1385). تحولات اخیر و آینده وضعیت اشتغال و بیکاری در ایران با تأکید بر وضعیت اشتغال زنان. نامه انجمن جمعیت¬شناسی ایران،1(1)، 20-42.
15- کمایی، م. (1387). تکامل کمی و کیفی مشارکت زنان در اقتصاد ایران، سرمايه، شماره 818؛
16- کریمی، ز. (1381). سهم زنان در بازارکار ایران. اطلاعات سیاسی - اقتصادی، 16(18-179)، 219-208.
17- کولایی، ا.، و حافظیان، م. (1385). نقش زنان در توسعه کشورهای اسلامی. پژوهش زنان، 4(1 و 2)، 33-60.
18- مرکز آمار ایران، (95-1335)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، تهران، انتشارات مرکز آمار ایران.
19- محمدی صیفار، م. (1385). مشارکت اجتماعی زنان از نظر حضرت امام خمینی، پگاه حوزه، شماره 182؛
20- مطیع حق¬شناس، ن. (1392). تأثیر تحولات ساختار جمعیتی بر عرضه نیروی انسانی و وضع فعالیت اقتصادی در ایران و آینده‌نگری آن تا افق 404. فصل¬نامه مطالعات جمعیتی، 2، 89-116.
21- میرزایی، م.، و مطیع حق¬شناس، ن. (1397). عوامل مؤثر بر تمایل به تغییر شغلی دانش¬آموختگان آموزش عالی در ایران با تأکید بر ساختار سنی جمعیت، 94-1384. نامه انجمن جمعیت¬شناسی ایران، 24، 107-69.
22- مصطفوی، ف. ، شریعتی سبزواری، م.، و جعفری ورامینی، ف. (1393). زن از منظر اسلام، قم. انتشارات بوستان کتاب قم.
23- معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، (1396)، معاونت بررسی¬های راهبردی، گزارش وضعیت زنان و خانواده در آیینه آمار طی سال¬هاي 95-1390، تهران.
24- نوروزي، ل. (1383 ). تفاوت¬هاي جنسيتي در ساختار شغلي. پژوهش زنان، 2(1)، 165-178.