نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان
محورهای موضوعی :بیتاالسادات میرغضنفری 1 , حسن خوش اخلاق 2 *
1 - کارشناسی ارشد،گروه روانشناسی،واحدنایین،دانشگاه ازاد اسلامی،نایین،ایران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نایین .اصفهان. ایران
کلید واژه: حمایت اجتماعی, بهزیستی روانشناختی, کیفیت زندگی, زنان سرپرست خانوار,
چکیده مقاله :
هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان بود. پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل کلیه زنان سرپرست خانوار استان اصفهان در سال 1399 است که تعداد آنها بر اساس آمار سازمان بهزیستی این استان برابر با 1200 نفر بود. نمونه آماری شامل 330 نفر بود که به روش نمونه‌گيري در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل مقیاس ارزیابی حمایت اجتماعی واکس و همکاران(1986)، مقیاس بهزیستی روان شناختی ریف (1989) و مقیاس کوتاه ارزیابی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی(1989) بودند. داده‌ها با استفاده از نرم افزار spss نسخه 20 و AMOS نسخه 22 و روش آماری تحلیل معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که حمایت اجتماعی به میزان 1/21 درصد به مسیر بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی می‌افزاید. همچنین نتایج بیانگر آن بود که حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان نقش واسطه ای جزئی دارد(211/0=β و (05/0>p)). بهزیستی روانشناختی بر روی کیفیت‌زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم دارد (350/0=β و (05/0>p)).
This study aimed to determine the mediating role of social support in the relationship between resilience and psychological well-being in the quality of life of female-headed households in Isfahan province. The research was correlational. The statistical population includes all women heads of households in Isfahan province in 1399, whose number based on the statistics of the Welfare Organization of this province was equal to 1200 people. The statistical sample consisted of 330 people selected by the convenience sampling method. Research instruments included the Wax et al. (1986) Social Support Assessment Scale, the Reef Psychological Well-Being Scale (1989), and the WHO Quality of Life Short Scale (1989). Data were analyzed using SPSS software version 20 and AMOS version 22 and the statistical method of structural equation analysis. The results showed that social support adds 21.1% to the path between psychological well-being and quality of life. The results also showed that social support has a minor mediating role in the relationship between resilience and quality of life of women heads of households in Isfahan province (β = 0.211 and (p <0.05)). Social support has a minor mediating role in the relationship between psychological well-being and quality of life of female-headed households in Isfahan province (β = 0.211 and (p <0.05)). Resilience has a direct effect on the quality of life of female-headed households in Isfahan province (β = 0.350 and (p <0.05)). Also, psychological well-being has a direct effect on the quality of life of female-headed households in Isfahan province (β = 0.350 and (p <0.05).
1- ابراهیمی قوام، ص.(1370). بررسی اعتبار سه مفهوم منبع کنترل، عزت نفس و حمایت اجتماعی. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران.
2- افلاکی فرد، ح.، و ایزدپناه، م. (1398). مقایسه کیفیت زندگی و شادکامی مادران سرپرست خانواده و مادران غیرسرپرست شهر جهرم. فصلنامه زن و جامعه،10(38)، 318-303.
3- دهقان، ف.، و ناصری، ع. (1399). نقش واسطه ای سرسختی روانشناختی در رابطه بین بهزیستی ذهنی با کیفیت زندگی در زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی. دومین کنگره بین المللی تحقیقات بین رشته ای در علوم انسانی اسلامی، فقه، حقوق و روان¬شناسی، تهران.
4- روزدار، ا.، محمودیان، ح.ف و پیرایه، ل. (1396). رابطه سرسختی روان¬شناختی، بهزیستی روانی و کیفیت زندگی در زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی. ششمین کنگره انجمن روان¬شناسی ایران، تهران.
5- رضائی، م.، و محمودی، ف. (1398). بازسازی معنایی کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار در کردستان: یک مطالعۀ کیفی. جامعه¬شناسی کاربردی، 30(1)، 143-166.
6- رضایی، ز.، دهقانی، م.، و حیدری، م. (1396). کیفیت زندگی زنان سرپرست خانواده: نقش تاب‌آوری و کارکرد خانواده مبتنی بر مدل مک مستر. فصلنامه خانواده پژوهی، 13(3)، 407-421.
7- شعبانپور، م.، حمزه پورحقیقی، ط.، کابینی‌مقدم، س.، و فیض‌بخش، م .(1399). بررسی رابطه طرحوارههای ناسازگار و تاب‌آوری با کیفیت زندگی زنان سرپرست تحت حمایت کمیته امداد شهرستان صومعه‌سرا. کنفرانس بین‌المللی نوآوری‌های اخیر در روانشناسی، مشاوره و علوم رفتاری.
8- نصیری ولیک بنی، ف.، و عبدالملکی، ش. (1395). تبیین ارتباط حمایت اجتماعی ادراک شده با کیفیت زندگی با نقش میانجی استرس ادراک شده در زنان سرپرست خانوار شهر سنندج. جامعه شناسی کاربردی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان), 27(4)، 99-116.
9- مشاک، ر. (1383). مقایسه باورهای غیرمنطقی، حمایت اجتماعی و اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر با مادران شاغل و بیکار در دبیرستان‌های آزواز. پایان نامه کارشناسی ارشد، اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی اهواز.
10- Coens, C., Pe, M., Dueck, A. C., Sloan, J., Basch, E., Calvert, M.,… Bottomley, A(2020). International standards for the analysis of quality-of-life and patientreported outcome endpoints in cancer randomised controlled trials: recommendations of the SISAQOL Consortium. The Lancet Oncology, 21(2), 83-96.
11- Gerson, M. W(2018). Spirituality, social support, pride, and contentment as differential predictors of resilience and life satisfaction in emerging adulthood. Psychology, 9(03), 485-517.
12- Jiang, Y., Ren, Y., Liang, Q., & You, J. (2018). The moderating role of trait hope in the association between adolescent depressive symptoms and non-suicidal self-injury. Personality and Individual Differences, 135, 137-42.
13- Lawrence, E. M., Rogers, R. G., Zajacova, A., & Wadsworth, T. (2019). Marital happiness, marital status, health, and longevity. Journal of Happiness Studies, 20(5), 1539-1561.
14- Yoosefi Lebni, J., Mohammadi Gharehghani, M. A., Soofizad, G., & Irandoost, S. F. (2020). Challenges and opportunities confronting female-headed households in Iran: a qualitative study. BMC women's health, 20(1), 1-11.
15- Porter, E., & Chambless, D. L. (2017). Social anxiety and social support in romantic relationships. Behavior Therapy, 48(3), 335-348.
16- Pereira, M. G., Silva, I., Pereira, M., Faria, S., Silva, B., Monteiro, S., & Ferreira, G. (2020). Unmet needs and quality of life in multiple myeloma patients. Journal of health psychology, 25(10-11), 1717-1731.
17- Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان
بیتاالسادات میرغضنفری1، حسن خوش‌اخلاق2*
1. دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه روانشناسی، واحد نائین، دانشگاه آزاد اسلامی، نائین، ایران.
Bita_mirghazanfari@yahoo.com
2. استادیار، گروه روانشناسی، واحد نائین، دانشگاه آزاد اسلامی، نائین، ایران. (نویسنده مسئول).
تاریخ دریافت: [13/3/1401] تاریخ پذیرش: [20/5/1401]
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان بود. پژوهش از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل کلیه زنان سرپرست خانوار استان اصفهان در سال 1399 است که تعداد آنها بر اساس آمار سازمان بهزیستی این استان برابر با 1200 نفر بود. نمونه آماری شامل 330 نفر بود که به روش نمونه‌گيري در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل مقیاس ارزیابی حمایت اجتماعی واکس و همکاران(1986)، مقیاس بهزیستی روان شناختی ریف (1989) و مقیاس کوتاه ارزیابی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی(1989) بودند. داده‌ها با استفاده از نرم افزار spss نسخه 20 و AMOS نسخه 22 و روش آماری تحلیل معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که حمایت اجتماعی به میزان 1/21 درصد به مسیر بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی می‌افزاید. همچنین نتایج بیانگر آن بود که حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان نقش واسطه ای جزئی دارد(211/0=
و (05/0>p)). بهزیستی روانشناختی بر روی کیفیت‌زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم دارد (350/0= و (05/0>p)).
واژگان کلیدی: حمایت اجتماعی، بهزیستی روانشناختی، کیفیت زندگی، زنان سرپرست خانوار.
1- مقدمه
در کشورهای درحال‌توسعه، به‌ویژه در نیم‌قرن اخیر تعداد زنان سرپرست خانوار به طرز چشمگیری افزایش یافته است (Yoosefi Lebni, Mohammadi Gharehghani, Soofizad & Irandoost ,2020). طبق تعریف، زنان سرپرست خانوار، شامل زنان بیوه، زنان مطلقه (اعم از زنانی که پس از طلاق به تنهایی زندگی می‌کنند و یا به خانه‌ی پدری بازگشته، ولی خود امرارمعاش می‌کنند)، همسران مردان معتاد، همسران مردان زندانی، همسران مردان بیکار، همسران مردان مهاجر، همسران مردانی که در نظام‌وظیفه مشغول خدمت هستند، زنان خودسرپرست (زنان سالمند تنها)، دختران خودسرپرست (دختران بی‌سرپرستی که هرگز ازدواج نکرده‌اند)، همسران مردان ازکارافتاده و سالمند، می‌شوند (افلاکی فرد و ایزدپناه، 1398).
کیفیت زندگی فراتر از سلامت و شامل دو بخش توانایی اجرای فعالیت‌های روزمره که همان سلامت جسمی، روانی و اجتماعی و رضایت از سطوح عملکرد در زندگی است (Coens, Pe, Dueck, Sloan & et al, 2020 Basch, Calvert) کیفیت زندگی پایین زنان سرپرست خانوار، احساس رضایتمندی از زندگی را در آنها کاهش داده و ممکن است آنها را در ایفای نقش‌های متعدد با مشکلات جدی مواجه کند (رضائی و محمودی، 1398). در همین راستا یکی از عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی این زنان را میتوان حمایت اجتماعی دانست، چراکه اهمیت ارتباطات اجتماعی برای سلامت انسان همواره شایان توجه بوده است (Gerson, 2018). در زمینۀ ارتباطات اجتماعی، مفهوم حمایت اجتماعی نقش مهمی در زندگی انسان دارد و ازنظر کوهن، به معنی تدارک منابع مادی و روانشناختی از سمت افراد مهم زندگی مثل خانواده، دوستان و دیگر افراد مهم به‌منظور کمک‌رسانی به افراد در مقابله با فشارهای زندگی است (2017 Porter & Chambless,). ادبیات پژوهشی تأکید دارد که حمایت اجتماعی کلی از سوی والدین، دوستان و اشخاص مهم زندگی می‌تواند گسترش احساس رضایت از زندگی را تسهیل کند (Jiang, Ren, Liang & You, 2018).
از عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی، بهزیستی روانشناختی را باید نام برد زیرا ازآنجاکه بهزیستی روانشناختی عامل مؤثری در ایستادگی در برابر افسردگی و بیماری‌هاست و همچنین موجب تعامل مناسب با اطرافیان شده و به‌طورکلی موجب حفظ و تعادل سلامت روان میشود، لذا باید به آن توجه جدی گردد. بهزیستی روانشناختی عامل مؤثری در ایستادگی در برابر افسردگی و بیماری‌ها و همچنین موجب تعامل مناسب با فرزندان و اطرافیان شده و به‌طورکلی موجب حفظ تعادل کیان خانواده و سلامت روان اعضاء میشود (Lawrence, Rogers, Zajacova & Wadsworth, 2019).
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
در همین راستا پژوهش‌های انجام‌شده به ارتباط سرسختی روانشناختی و بهزیستی ذهنی (دهقان و ناصری، 1399؛ روزدار، محمودیان و پیرایه، 1396)؛ طرحوارههای ناسازگار (شعبانپور، حمزه پورحقیقی، کابینی مقدم و فیض بخش، 1399)؛ کارکرد خانواده (رضایی، دهقانی و حیدری، 1396)؛ حمایت اجتماعی ادراک‌شده و استرس ادراک‌شده (نصیری ولیک بنی و عبدالملکی، 1395)؛ حمایت اجتماعی، نیازهای اساسی و بهزیستی روانشناختی (Pereira, Silva, Pereira, Faria, Silva, Monteiro & etal, 2020) باکیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار پرداخته‌اند و در پژوهش‌های صورت گرفته در قالب یک مدل به نقش واسطه‌ای حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی باکیفیت زندگی پرداخته نشده است، لذا خلأ پژوهشی در این زمینه محسوس وجود دارد. بنابراین با توجه به تأکید دولت و مقامات عالی کشور بر کاهش آسیب‌های اجتماعی، توجه به زنان سرپرست به‌عنوان متولیان خانوار و بهبود وضعیت آنها می‌تواند منجر به کاهش آسیب‌های اجتماعی، افزایش بهره‌مندی از توانایی زنان و تربیت خانواده‌های توانمند شده و از سوی دیگر مطالعات در حوزه زنان سرپرست خانوار می‌تواند با دستیابی به الگویی جامع ضمن توجه به ویژگی‌های بومی مناطق مختلف کشور به چارچوب حمایتی و مطالعاتی دست یابد. با توجه به مطالب ذکرشده و ازآنجایی‌که بررسی پیشینه‌ی پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که در زمینه‌ی نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان تحقیقی صورت نگرفته است و نیازمند انجام تحقیقات گسترده است و بیشتر این خلأ در مطالعات داخلی واضح‌تر است، لذا پژوهش حاضر با هدف پرداختن به نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان صورت گرفته و برای رفع کمبودهای پژوهشی موجود به دنبال پاسخگویی به این سؤالات است که آیا حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان نقش میانجی دارد. آیا حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر غیرمستقیم دارد؟ آیا بهزیستی روانشناختی بر روی کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم دارد؟.
تردیدی نیست که یکی از راهکارهای مطلوب برای بهبود و ارتقای کیفیت زندگی بشر، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی افراد در گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه، به‌ویژه زنان سرپرست خانوار می‌باشد. با توجه به روند رو به رشد تعداد زنان سرپرست خانوار در جامعه و نیز آسیب‌پذیر بودن آنان و از طرفی پژوهش‌های اندک در این حوزه، بررسی کیفیت زندگی و عوامل مؤثر بر آن در زنان سرپرست خانوار تحت پوشش استان اصفهان ضروری به نظر می‌رسد تا بتوان بر اساس آن راهکارهای مطلوب برای افزایش کیفیت زندگی در این گروه ارائه نمود.
شکل 1. مدل مفهومی پژوهش
3- روش‌شناسی
پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت، توصیفی از نوع مقطعی می‌باشد که به‌صورت پیمایشی و با ابزار پرسشنامه و با روش همبستگی انجام شد. جامعه موردمطالعه شامل کلیه زنان سرپرست خانوار شهر اصفهان در سال 1399 است که تعداد آنها بر اساس آمار سازمان بهزیستی این استان برابر با 1200 نفر می‌باشد. حجم نمونه شامل 330 نفر (به ازای هر متغیر و زیرمقیاس (22 تا) تعداد 15 نفر موردنیاز می‌باشد) است که به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها، پرسشنامهها به‌صورت پاسخ‌دهی آنلاین طراحی و لینک آن (http://survey.porsline.ir/s/qvjhCwU) در اختیار آزمودنی‌ها قرار داده شد. ملاک‌های ورود شامل: داشتن حداقل مدرک سیکل که برای درک و پاسخگویی به گویه‌های ابزارهای پژوهش لازم است، عدم بیماری جسمی خاص، رضایت از شرکت در پژوهش، نداشتن سابقه ازدواج مجدد بود و عدم رضایت از شرکت در پژوهش؛ از معیارهای خروج افراد از پژوهش بود.
برای مبانی نظری و تجربی، گردآوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است. برای آزمون فرضیه‌ها، جمع‌آوری داده‌ها از طریق توزیع پرسشنامه‌های پژوهش در بین زنان سرپرست خانوار انجام شد. جهت تجزیه‌وتحلیل آماری داده‌ها از نرم‌افزار spss نسخه 20 و AMOS نسخه 22 استفاده گردید و شامل دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی (تحلیل معادلات ساختاری) بود.
3-1- ابزار پژوهش
به‌منظور اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش از ابزارهای زیر استفاده شده است:
مقیاس ارزیابی حمایت اجتماعی1: مقیاس ارزیابی حمایت اجتماعی توسط واکس و همکاران در سال 1986 تهیه‌شده و ساختار نظری آن مبتنی بر تعریف کوب بر حمایت اجتماعی است. این مقیاس دارای 23 سؤال است که سه حیطه خانواده، دوستان و سایرین را در نظر می‌گیرد. این آزمون را ابراهیمی قوام (1370) به فارسی ترجمه کرده و با نمره‌گذاری 0 و 1 روی 100 دانشجو و 200 دانش‌آموز ایرانی اجرا کرده است. او آلفای کرونباخ این مقیاس را در دانشجویان 90/0 و در نمونه دانش‌آموزی 70/0 و در آزمون مجدد در دانش آموزان پس از شش هفته 81/0 گزارش کرده است. در پژوهش مشاک(1383)، ضرایب پایایی به دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف برای کل مقیاس به ترتیب 72/0 و 70/0 به دست آمد. مقدار ضریب پایایی مقیاس حمایت اجتماعی از طریق آلفای کرونباخ برای 330 نفر از اعضای جامعه آماری پژوهش حاضر حدوداً برابر با 78% به دست آمد. لذا پایایی موردنظر مطلوب می‌باشد.
مقیاس بهزیستی روانشناختی ریف فرم 18 سؤالی: بهزیستی روانشناختی یک مفهوم چندبعدی است. شامل:1- پذیرش خود؛2- روابط مثبت با دیگران؛3- خودمختاری؛4- تسلط بر محیط؛5- زندگی هدفمند و6- رشد فردی. ریف (1989) برای اندازه‌گیری این سازه‌ها، مقیاس‌های بهزیستی روانشناختی همچون پرسشنامه 20 عبارتی، 14 عبارتی، 9 عبارتی و 3 عبارتی را طراحی کرد. پس از بررسی‌های اولیه نسخه‌ی اصلی مقیاس‌های بهزیستی روانشناختی که دارای 84 عبارت است، تهیه شد (ریف، 1989). طیف نمره‌گذاری آن بر اساس طیف لیکرت شش گزینه‌ای می‌باشد. البته این شیوه نمره‌گذاری در مورد سؤالات شماره ۱، ۳، ۴، ۵، ۹، ۱۰، ۱۳، ۱۷ معکوس شده است. این پرسشنامه دارای ۶ بعد بوده که سؤالات مربوط به هر بعد به‌صورت: خودمختاری ۹، ۱۲، ۱۸ - تسلط بر محیط ۱، ۴، ۶ - رشد شخصی ۷، ۱۵، ۱۷ - ارتباط مثبت با دیگران۳، ۱۱، ۱۳ - هدفمندی در زندگی ۵، ۱۴، ۱۶ - پذیرش خود۲، ۸، ۱۰ می‌باشد. ضريب پايايي به روش بازآزمايي مقياس بهزيستي روانشناختی ريف 82/0 به دست آمد كه از نظر آماري معنی‌دار است. مقدار ضریب پایایی مقیاس بهزیستی روانشناختی از طریق آلفای کرونباخ برای 330 نفر از اعضای جامعه آماری پژوهش حاضر حدوداً برابر با 74% به دست آمد. لذا پایایی موردنظر مطلوب می‌باشد.
مقیاس کوتاه ارزیابی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی2 (WHOQOL- BREF): پرسشنامه کیفیت زندگی جهت سنجش کیفیت زندگی فرد در دو هفته اخیر مورداستفاده قرار می‌گیرد، سازنده آن سازمان بهداشت جهانی با همکاری 15 مرکز بین‌المللی در سال 1989 است، تعداد سؤالات 24 سؤال است که در قالب 4 حیطه بوده و دو سؤال اولیه به هیچ‌یک از حیطه‌ها تعلق ندارد و وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را به شکل کلی مورد ارزیابی قرار می‌دهند، بنابراین پرسشنامه درمجموع 26 سؤال دارد. که دارای حیطه سلامت جسمانی(فیزیکی)، حیطه روانشناختی، حیطه روابط اجتماعی، حیطه محیط زندگی است. همچنین پایایی این مقیاس پرسشنامهها توسط برقی ایرانی (1392؛ به نقل از افلاکی فرد و ایزدپناه، 1398) روی 312 نفر از دانشجویان دختر و پسر دانشگاه شیراز انجام شد و برای بررسی پایایی به‌صورت همسانی درونی که از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و ضریب 84/0 به دست آمد که ضریب بالا و مناسبی است و نشان می‌دهد این مقیاس از ثبات درونی خوبی برخوردار است. مقدار ضریب پایایی مقیاس کیفیت زندگی از طریق آلفای کرونباخ برای 330 نفر از اعضای جامعه آماری پژوهش حاضر برابر با 89% به دست آمد. لذا پایایی موردنظر مطلوب می‌باشد.جهت بررسی روایی مؤلفه‌های پژوهش از بارهای عاملی استفاده شد. بارهای عاملی استاندارد تمام زیرمقیاسهای مرتبط با متغیر تاب‌آوری، بهزیستی روانشناختی، حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی بالاتر از 4/0 به دست آمد. همچنین تمام مقادیر سطح معناداری (P) محاسبه‌شده برای بارهای عاملی نیز کمتر از 05/0 است که نشان‌دهنده معنادار بودن بارهای عاملی همه متغیرها می‌باشد.
4- یافتهها
بررسی‌ها نشان داد 330 نفر از زنان سرپرست خانوار استان اصفهان در پژوهش حاضر شرکت کرده‌اند. همان‌طور که ملاحظه میشود، اکثر زنان (83 نفر) در رده‌ی سنی 30-25 سال قرار دارند. میزان تحصیلات 39 نفر(8/11%) از زنان سرپرست خانوار زیر دیپلم، 100 نفر(3/30%) دیپلم، 50 نفر(2/15%) کاردانی، 95 نفر(8/28%) کارشناسی و 46 نفر(9/13%) کارشناسی ارشد و بالاتر می‌باشد. اکثر زنان سرپرست خانوار شرکت‌کننده در پژوهش حاضر (135 نفر) فرزندی ندارند.
جدول1. یافته‌های توصیفی متغیر بهزیستی روانشناختی و ابعاد آن
کمینه | بیشنه | انحراف معیار | میانگین | متغیرها |
37 | 98 | 156/11 | 55/71 | بهزیستی روانشناختی |
3 | 18 | 128/3 | 62/12 | پذیرش خود |
5 | 18 | 010/3 | 11/12 | روابط مثبت با دیگران |
5 | 18 | 512/2 | 26/11 | خودمختاری |
5 | 15 | 973/1 | 36/10 | تسلط بر محیط |
3 | 18 | 805/2 | 88/11 | زندگی هدفمند |
6 | 18 | 306/3 | 33/13 | رشد فردی |
در جدول (1) یافته‌های توصیفی بهزیستی روانشناختی و ابعاد آن(پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد فردی) ارائه شده است.
جدول 2. یافته‌های توصیفی متغیر حمایت اجتماعی و زیرمقیاسهای آن
کمینه | بیشنه | انحراف معیار | میانگین | متغیرها |
2 | 22 | 988/4 | 62/15 | حمایت اجتماعی |
0 | 8 | 200/2 | 63/5 | خانواده |
0 | 6 | 771/1 | 14/4 | دوستان |
1 | 8 | 979/1 | 84/5 | سایرین |
در جدول (2) یافته‌های توصیفی حمایت اجتماعی و زیرمقیاسهای آن (خانواده، دوستان و سایرین) ارائه شده است.
جدول 3. یافته‌های توصیفی متغیر کیفیت زندگی و زیرمقیاسهای آن
کمینه | بیشنه | انحراف معیار | میانگین | متغیرها |
28 | 112 | 974/14 | 93/77 | کیفیت زندگی |
8 | 34 | 153/5 | 20/24 | حیطه سلامت جسمانی |
10 | 30 | 837/3 | 18/20 | حیطه روانشناختی |
3 | 15 | 641/2 | 44/10 | حیطه روابط اجتماعی |
7 | 35 | 125/5 | 11/23 | حیطه محیط زندگی |
در جدول (3) یافته‌های توصیفی زیرمقیاسهای کیفیت زندگی (حیطه سلامت جسمانی، حیطه روانشناختی، حیطه روابط اجتماعی و حیطه محیط زندگی) ارائه شده است.
جهت بررسی روابط بین متغیرهای پژوهش(بهزیستی روان شناختی، حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی) از تحلیل معادلات ساختاری استفاده شد.. ضرایب مسیر و سطوح معناداری با استفاده از نرم افزار آموس بدست آمده است(شکل (2) و شکل (3)). ابتدا نیکویی برازش مدل و سپس هر فرضیه بصورت جداگانه مطرح و آزمون گردید.
شکل 2. ضرایب مسیر استاندارد برای مدل پژوهش
شکل 3. ضرایب مسیر غیر استاندارد برای مدل پژوهش
جدول 4. شاخص های برازش مدل پژوهش
تفسیر | نتیجه | مقدار قابل قبول | شاخص ها |
برازش مطلوب | 926/0 | 90/0 <(بزرگتر از 90/0) | GFI
|
برازش مطلوب | 052/0 | 08/0>(کوچکتر از 08/0) | RMSEA
|
برازش مطلوب | 911/0 | 90/0 <(بزرگتر از 90/0) | CFI
|
برازش مطلوب | 920/0 | 90/0 <(بزرگتر از 90/0) | NFI
|
برازش متوسط | 846/0 | 90/0 <(بزرگتر از 90/0) | IFI
|
برازش مطلوب | 937/0 | 90/0 < | AGFI |
برازش مطلوب | 569/0 | 50/0 < | PGFI |
برازش مطلوب | 839/3 | 5 ≥ شاخص ≥1 | /df Chi-Square |
شاخصهای برازش مدل در جدول(4) بررسی شده است. با ارزیابی تمامی شاخصهای برازش میتوان استنباط کرد که شاخصهای برازش بدست آمده در مجموع نشان از برازش قابل قبول داده ها با مدل مفهومی دارد و مدل پژوهش از برازش نسبتا مناسبی برخوردار است. لذا با توجه به اینکه شاخصهای برازش مقدار متوسط یا مطلوبی دارند می توان برازش مدل را به طور نسبی تایید کرد.
فرضیه اول: حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم و غیر مستقیم دارد.
جدول5. نتایج آزمون مدل پژوهش (جدول ضرایب)
نتیجه فرضیه | ضریب استاندارد کل | ضریب استاندارد غیرمستقیم | ضریب استاندارد مستقیم | رابطه |
تایید | 480/0 | - | 480/0 | حمایت اجتماعی ! کیفیت زندگی |
تایید | 440/0 | - | 440/0 | بهزیستی روان شناختی ! حمایت اجتماعی |
تایید | 480/0 | - | 480/0 | حمایت اجتماعی ! کیفیت زندگی |
تایید | 350/0 | - | 350/0 | بهزیستی روان شناختی ! کیفیت زندگی |
تایید | 561/0 | 211/0=(480/0)×(440/0) | 350/0 | بهزیستی روان شناختی ! حمایت اجتماعی ! کیفیت زندگی |
طبق جدول(5) با توجه به این که ضریب مسیر مستقیم بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی برابر 350/0 است و ضریب مسیر غیرمستقیم بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی، از طریق حمایت اجتماعی برابر 211/0 است نتیجه گرفته میشود، حمایت اجتماعی به میزان 1/21 درصد به مسیر بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی می‌افزاید.
فرضیه دوم: حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر غیر مستقیم دارد.
جدول 6. نتایج آزمون مدل حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی
نتیجه فرضیه | ضریب استاندارد کل | ضریب استاندارد غیرمستقیم | ضریب استاندارد مستقیم | رابطه |
تایید | 440/0 | - | 440/0 | بهزیستی روان شناختی ! حمایت اجتماعی |
تایید | 480/0 | - | 480/0 | حمایت اجتماعی ! کیفیت زندگی |
تایید | 350/0 | - | 350/0 | بهزیستی روان شناختی ! کیفیت زندگی |
تایید | 561/0 | 211/0=(480/0)×(440/0) | 350/0 | بهزیستی روان شناختی ! حمایت اجتماعی ! کیفیت زندگی |
طبق جدول(6)، با توجه به این که ضریب مسیر مستقیم بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی برابر 350/0 است و ضریب مسیر غیرمستقیم بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی، از طریق حمایت اجتماعی برابر 211/0 است نتیجه گرفته میشود، حمایت اجتماعی به میزان 1/21 درصد به مسیر بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی می‌افزاید. برای اطلاع از میزان نقش میانجی از از رابطه شمول واریانس استفاده می‌گردد:
VAF=376/0=561/0/ 211/0
مقدار 376/0 در این فرضیه حاکی از تایید نقش میانجی است. لذا میانجی‌گری جرئی وجود دارد و نتیجه گرفته میشود حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روانشناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان نقش واسطه ای جزئی دارد.
فرضیه سوم: بهزیستی روان شناختی بر روی کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم دارد.
جدول 7. نتایج آزمون مدل بهزیستی روان شناختی بر کیفیت زندگی
نتیجه فرضیه | مقدار p | ضریب استاندارد کل | ضریب استاندارد مستقیم | رابطه |
تایید | 01/0 | 350/0 | 350/0 | بهزیستی روان شناختی ! کیفیت زندگی |
طبق جدول (7)، تاثیر بهزیستی روان شناختی بر کیفیت زندگی تایید میشود(05/0>p). با توجه به این که ضریب مسیر مستقیم بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی برابر 350/0 است نتیجه گرفته میشود، بهزیستی روان شناختی بر روی کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم دارد.
5- بحث و نتیجه‌گیری
هدف از انجام پژوهش حاضر پیش بینی اضطراب اجتماعی نوجوانان بر اساس جو عاطفی خانواده و سبک های دلبستگی بود. جهت بررسی فرضیه‌های پژوهش از تحلیل معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج نشان داد که حمایت اجتماعی به میزان 1/21 درصد به مسیر بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی می‌افزاید. لذا نتیجه گرفته میشود حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان نقش واسطه‌ای جزئی دارد. نتیجه حاصل از فرضیه اول با پژوهش‌های محققین همسو می باشد. در تبیین یافته فوق میتوان گفت زنان سرپرست خانواری که بهزیستی روانشناختی پایین تری دارند، در مورد انتظارات و ارزیابی دیگران نگران هستند، در تصمیم گیری های مهم، بر قضاوت‌های دیگران تکیه کرده و با فشارهای اجتماعی جهت تفکر و عمل به روش‌های خاصی همنوایی می کنند. آنها احساس رکود شخصی، بی‌حوصلگی و بی‌علاقگی به زندگی دارند، روابط نزدیک و قابل اعتماد کمی با دیگران دارند. این زنان گرم بودن، پذیرا بودن و اهمیت دادن به دیگران را مشکل می بینند، در روابط میان فردی منزوی و ناامید هستند و تمایلی به توافق برای حفظ روابط عاطفی مهم با دیگران ندارند، فاقد حس معنا در زندگی هستند، اهداف یا مقاصد کمی در زندگی گذشته یا آینده خود می بینند و چشم انداز و یا باورهایی که معنای زندگی ایجاد کنند ندارند، از خود احساس نارضایتی می کنند و نسبت به آنچه در زندگی گذشته رخ داده است ناامیدند.خانوادههایی که اعضاء آن به طور آزاد و مکرر بدون هیچ محدودیتی با هم ارتباط دارند و احساساتشان را راحت با دیگر اعضای خانواده بیان می‌کنند و در تصمیمگیری با یکدیگر مشورت کرده و در انتخاب عقاید و تصمیمات آزاد هستند، میزان ارتباطات و تعاملات در اوج خود قرار داشته و انعطافپذیری در برابر حوادث و آسیبها را دارا خواهند بود و از آنجا که کیفیت زندگی فقط سطح استاندارد زيستی و سطح دستیابی به حداقل رفاه و امکانات نیست، بلکه در برگیرنده ی کیفیت روابط بین فردی و اجتماعی نیز می باشد و يک زندگی دارای کیفیت، معمولاً به صورت خشنودی، رضايت، شادی، خرسندی و توانايی فايق آمدن به مشکلات بروز می‌کند برخوردار مي‌باشند. نتایج نشان داد که حمایت اجتماعی به میزان 1/21 درصد به مسیر بین بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگی می‌افزاید و نتیجه گرفته می شود حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان نقش واسطه ای جزئی دارد. نتیجه حاصل از فرضیه اول با پژوهش‌های پیشین همسو می‌باشد. در تبیین یافته فوق میتوان گفت بهزیستی روانشناختی در قالب مفاهیمی مانند پذیرش خود، رابطه مثبت با دیگران، استقلال، کنترل بر محیط، داشتن هدف برای زندگی و رشد فردی مطرح میشود و برای مدیریت صحیح زندگی شخصی و دنیای اطراف ضروری است و کاهش بهزیستی روانشناختی از طریق ناامیدی می‌تواند سلامت جسمانی و بهزیستی روانشناختی این زنان را تهدید کند. پس می توان گفت افرادی که از بهزیستی روانشناختی بهتری برخوردارند، قطعاً دارای ویژگی شاد بودن، لذت از زندگی، ارتباطات اجتماعی مناسب و به طور کلی رضایت بالاتر از زندگی بوده و کیفیت زندگی آنها بهتر است. حمایت اجتماعی به بهزیستی روانشناختی افراد حتی با وجود سطح بالایی از فشار روانی کمک می کند و این مهم باعث ایجاد حسی از خودارزشمندی و عاطفه مثبت می شود و زمینه را برای بهبود به کیفیت زندگی بالاتر فراهم می‌نماید.
نتایج نشان داد که تاثیر بهزیستی روان شناختی بر کیفیت زندگی تایید میشود و بهزیستی روان شناختی بر روی کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم دارد. نتیجه حاصل از فرضیه دوم با تحقیقات گذشته همسو می‌باشد. در تبیین یافته فوق میتوان گفت بهزیستی روانی در قالب مفاهیمی مانند پذیرش خود، رابطه مثبت با دیگران، استقلال، کنترل بر محیط، داشتن هدف برای زندگی، رشد فردی و کیفیت زندگی مورد بررسی قرار گرفته است و برای مدیریت صحیح زندگی شخصی و دنیای اطراف ضروری است فردی که قادر است خود را با تمام ویژگی‌هایی که دارد بپذیرد و بر محیط تسلط دارد با حفظ نشاط و انرژی حیاتی خود عملکرد فیزیکی و اجتماعی مناسبی را تجربه خواهد کرد و به طورکلی کیفیت زندگی خوبی خواهد داشت.
از آنجا که نتایج نشان داد حمایت اجتماعی در رابطه بهزیستی روان شناختی با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار استان اصفهان اثر مستقیم و غیر مستقیم دارد، لذا پیش بینی اقدامات حمایت عاطفی- روانی و اجتماعی، طراحی برنامه های آموزشی در زمینه اهمیت تغذیه سالم و ارزان، فعالیت بدنی منظم، مهارت های سازگاری با مشکلات سرپرستی خانواده و ارائه خدمات مشاوره‌ای با هدف ارتقاء سلامت زنان سرپرست برای بهبود وضعیت کیفیت زندگی آنان موثر است.
6- تقدیر و تشکر
از کلیه بانوانی که با پاسخگویی به پرسشنامهها در این پژوهش مشارکت نموده‌اند، صمیمانه سپاسگزاری می‌نماییم.
7- منابع
1- ابراهیمی قوام، ص.(1370). بررسی اعتبار سه مفهوم منبع کنترل، عزت نفس و حمایت اجتماعی. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران.
2- افلاکی فرد، ح.، و ایزدپناه، م. (1398). مقایسه کیفیت زندگی و شادکامی مادران سرپرست خانواده و مادران غیرسرپرست شهر جهرم. فصلنامه زن و جامعه،10(38)، 318-303.
4- روزدار، ا.، محمودیان، ح.ف و پیرایه، ل. (1396). رابطه سرسختی روانشناختی، بهزیستی روانی و کیفیت زندگی در زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی. ششمین کنگره انجمن روانشناسی ایران، تهران.
5- رضائی، م.، و محمودی، ف. (1398). بازسازی معنایی کیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار در کردستان: یک مطالعۀ کیفی. جامعهشناسی کاربردی، 30(1)، 143-166.
6- رضایی، ز.، دهقانی، م.، و حیدری، م. (1396). کیفیت زندگی زنان سرپرست خانواده: نقش تاب‌آوری و کارکرد خانواده مبتنی بر مدل مک مستر. فصلنامه خانواده پژوهی، 13(3)، 407-421.
7- شعبانپور، م.، حمزه پورحقیقی، ط.، کابینی‌مقدم، س.، و فیض‌بخش، م .(1399). بررسی رابطه طرحوارههای ناسازگار و تاب‌آوری با کیفیت زندگی زنان سرپرست تحت حمایت کمیته امداد شهرستان صومعه‌سرا. کنفرانس بین‌المللی نوآوری‌های اخیر در روانشناسی، مشاوره و علوم رفتاری.
8- نصیری ولیک بنی، ف.، و عبدالملکی، ش. (1395). تبیین ارتباط حمایت اجتماعی ادراک شده با کیفیت زندگی با نقش میانجی استرس ادراک شده در زنان سرپرست خانوار شهر سنندج. جامعه شناسی کاربردی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان), 27(4)، 99-116.
9- مشاک، ر. (1383). مقایسه باورهای غیرمنطقی، حمایت اجتماعی و اضطراب اجتماعی دانش آموزان دختر با مادران شاغل و بیکار در دبیرستان‌های آزواز. پایان نامه کارشناسی ارشد، اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی اهواز.
10- Coens, C., Pe, M., Dueck, A. C., Sloan, J., Basch, E., Calvert, M.,… Bottomley, A(2020). International standards for the analysis of quality-of-life and patientreported outcome endpoints in cancer randomised controlled trials: recommendations of the SISAQOL Consortium. The Lancet Oncology, 21(2), 83-96.
11- Gerson, M. W(2018). Spirituality, social support, pride, and contentment as differential predictors of resilience and life satisfaction in emerging adulthood. Psychology, 9(03), 485-517.
12- Jiang, Y., Ren, Y., Liang, Q., & You, J. (2018). The moderating role of trait hope in the association between adolescent depressive symptoms and non-suicidal self-injury. Personality and Individual Differences, 135, 137-42.
13- Lawrence, E. M., Rogers, R. G., Zajacova, A., & Wadsworth, T. (2019). Marital happiness, marital status, health, and longevity. Journal of Happiness Studies, 20(5), 1539-1561.
14- Yoosefi Lebni, J., Mohammadi Gharehghani, M. A., Soofizad, G., & Irandoost, S. F. (2020). Challenges and opportunities confronting female-headed households in Iran: a qualitative study. BMC women's health, 20(1), 1-11.
15- Porter, E., & Chambless, D. L. (2017). Social anxiety and social support in romantic relationships. Behavior Therapy, 48(3), 335-348.
16- Pereira, M. G., Silva, I., Pereira, M., Faria, S., Silva, B., Monteiro, S., & Ferreira, G. (2020). Unmet needs and quality of life in multiple myeloma patients. Journal of health psychology, 25(10-11), 1717-1731.
17- Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081.
The mediating role of social support in the relationship between psychological well-being and quality of life of female-headed households in Isfahan province
Bita AlSadat Mirghazanfari1, Hasan Khoshakhlagh2*
1. Master student, Department of Psychology, Naein Branch, Islamic Azad University, Naein, Iran
Bita_mirghazanfari@yahoo.com
2. Assistant Professor, Department of Psychology, Naein Branch, Islamic Azad University, Naein, Iran. (Corresponding Author)
Abstract
This study aimed to determine the mediating role of social support in the relationship between resilience and psychological well-being in the quality of life of female-headed households in Isfahan province. The research was correlational. The statistical population includes all women heads of households in Isfahan province in 1399, whose number based on the statistics of the Welfare Organization of this province was equal to 1200 people. The statistical sample consisted of 330 people selected by the convenience sampling method. Research instruments included the Wax et al. (1986) Social Support Assessment Scale, the Reef Psychological Well-Being Scale (1989), and the WHO Quality of Life Short Scale (1989). Data were analyzed using SPSS software version 20 and AMOS version 22 and the statistical method of structural equation analysis. The results showed that social support adds 21.1% to the path between psychological well-being and quality of life. The results also showed that social support has a minor mediating role in the relationship between resilience and quality of life of women heads of households in Isfahan province (β = 0.211 and (p <0.05)). Social support has a minor mediating role in the relationship between psychological well-being and quality of life of female-headed households in Isfahan province (β = 0.211 and (p <0.05)). Resilience has a direct effect on the quality of life of female-headed households in Isfahan province (β = 0.350 and (p <0.05)). Also, psychological well-being has a direct effect on the quality of life of female-headed households in Isfahan province (β = 0.350 and (p <0.05).
Keywords: Social support - Resilience - Psychological well-being - Quality of life - Women heads of households
[1] . The Social Support Appraisal Scale
[2] . Quality of Life- life