مقایسه تاب‌آوری، ذهن‌آگاهی و حمایت اجتماعی ادراک‌شده در مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/نقص توجه، اختلالات یادگیری و عادی در شیراز
محورهای موضوعی :
1 - دکترای روانشناسی، استادیار گروه روانشناسی، مؤسسه آموزش عالی فاطمیه (س)، شیراز، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد، روانشناسی عمومی، گروه روانشناسی، موسسه آموزش عالی فاطمیه (س)، شیراز، شیراز، ایران، نویسنده مسئول
کلید واژه: تاب¬آوری, ذهن آگاهی, حمایت اجتماعی ادراک شده, مادران, کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه, اختلالات یادگیری و عادی.,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف مقایسه تاب آوری، ذهن آگاهی و حمایت اجتماعی ادراک شده در مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه، اختلالات یادگیری و عادی شهر شیراز انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش حاضر مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه، اختلالات یادگیری و عادی در شهر شیراز بودند که از بین آن‌ها با روش نمونه‌گیری هدفمند و در دسترس، 156 نفر که شامل 50 مادر دارای فرزند مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه، 52 نفر مادر دارای فرزند مبتلا به اختلالات یادگیری و 54 مادر دارای فرزند عادی انتخاب شدند و پرسشنامه های تاب آوری کانر و دیویدسون، ذهن آگاهی والچ و همکاران و حمایت اجتماعی ادراک شده زیمت و همکاران را تکمیل کردند. داده‌ها با استفاده از روش آزمون‌های لوین (برای بررسی همگنی واریانس‌ها)، و تحلیل واریانس چند متغیری (برای بررسی تفاوت متغیرها در گروه مطالعه) و با نرم‌افزار SPSS-24 مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل واریانس نشان داد که بین مادران کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نقص توجه و اختلالات یادگیری با مادران کودکان عادی تفاوت معناداری در متغیرهای تاب آوری، ذهن آگاهی و حمایت اجتماعی ادراک شده وجود دارد؛ به نحوی که مادران کودکان عادی از میانگین تاب‌آوری، ذهن آگاهی و حمایت اجتماعی بیشتری برخوردار بودند. نتایج نهایی نشان داد که در حوزه های تاب‌آوری و ذهن آگاهی، مادران کودکان بیش‌فعال/ نقص توجه و اختلالات یادگیری نیازمند آموزش های مبتنی بر تاب‌آوری و ذهن آگاهی هستند و برنامه های توانبخشی ویژه ای به‌منظور افزایش حمایت اجتماعی ادراک شده نیاز است.
The aim of this study was to compare resilience, mindfulness and perceived social support in mothers of children with ADHD, learning disabilities and normalcy in Shiraz. Methodology: The statistical population of the present study was the mothers of children with Attention Deficit / Hyperactivity Disorder, Learning Disabilities and Normal in Shiraz. Attention Deficit / Hyperactivity Disorder, 52 mothers with children with learning disabilities and 54 mothers with normal children were selected and the Resilience Questionnaire (Connor & Davidson, 2003), Mindfulness Questionnaire (Walch et al., 2006) and Social Support were selected. Perceived (Zimet et al., 1988). Data were analyzed using Levin test method (to check the homogeneity of variances), and multivariate analysis of variance (to check the differences between variables in the study group) and SPSS-24 software. Results: The results of analysis of variance showed that there is a significant difference between resilience, mindfulness and perceived social support between mothers of children with ADHD and learning disabilities with mothers of normal children; In a way, mothers of normal children had more resilience, mindfulness and social support. Conclusion: The final results showed that in the areas of resilience and mindfulness, mothers of hyperactive children / attention deficit and learning disabilities need resilience and mindfulness-based education and special rehabilitation programs to increase Perceived social support is needed.
1- ابراهیمی، م.، و فضل¬علی، م. (1398). مقایسه معنای زندگی، کمال‌گرایی و ذهن آگاهی در بین مادران دانش¬آموزان مبتلا به اختلال بیش فعالی-نقص توجه با مادران دانش آموزان بهنجار. سومین همایش ملی روانشناسی، تعلیم و تربیت و سبک زندگی.
2- اکبری، ب. (1397). پیش‌بینی آشفتگی روانشناختی مادران دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم بر اساس ذهن¬آگاهی و نشخوار فکری. فصلنامه سلامت روان کودک، 6(1)، 200-211.
3- بهرامی، م.، یوسفی، ف.، بهرامی، ا.، فراضی، ع.، و بهرامی، ع. (1395). بررسی شیوع اختلال نقص توجه – بیش فعالی و عوامل مرتبط با آن در بین دانش آموزان دبستانی شهر کامیاران در سال تحصیلی 1393-1394. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت، 3(3) 1-11.
4- بیرامی، م.، موحدی، م.، موحدی، ی.، عزیزی، ا.، و محمدزادگان، ر. (1393). نقش مولفه های حمایت اجتماعی ادراک شده در پیش بینی فرسودگی شغلی پرستاران. مدیریت پرستاری، 3(1)، 27-35.
5- پیرئایی، م.، کاکاوند، ع.، و جلالی، م. (1399). مقایسه ادراک انصاف، حمایت اجتماعی ادراک شده و بخشش در مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی و عادی. خانواده پژوهی، 16(6)، 493-511.
6- تبریزچی، ن.، و وحیدی، ز. (1394) مقایسه¬ی تنظیم هیجان، ذهن آگاهی و بهزیستی روانشناختی در مادران دانش آموزان با و بدون ناتوانی یادگیری. مجله‌ی ناتوانی‌های یادگیری، 4(4)، 21-35.
7- ترکاشوند، ز. (1394). مقایسه خودکارآمدی، خودپنداره، تاب¬آوری و کیفیت زندگی در بین مادران فرزندان استثنایی با فرزندان عادی شهرستان نهاوند در سال 93-94. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، نهاوند.
8- چنگیزی، م.، و سعادتی شامیر، ا. (1397). پیش‌بینی ذهن¬آگاهی بر اساس سبکهای تصمیم‌گیری و استدلال اخلاقی. دو فصلنامه جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش، 9(2)، 99-110.
9- حدیدی، ف. (1395). تعیین رابطه میان سبک زندگی و سبکهای اسنادی مادران با تاب¬اوری نوجوانان. خانواده وپژوهش، 34، 103-120.
10- حافظی، ا.، توکلی قوچانی، ح.، و لشکردوست، ح. (1398). اثربخشی آموزش بازی‌درمانی به مادران بر کاهش مشکلات رفتاری دانش آموزان پسر دوره ابتدایی مبتلا به اختلال بیش فعالی/ کمبود توجه. مجله علوم پزشکی خراسان شمالی، 11(4)، 1-9.
11- حیدری، ف.، شمسیان، م.، و پورسرخوش طزرجانی، ا. (1398). بررسی مقایسه حمایت اجتماعی ادراک‌شده در بین مادران کودکان مبتلا به اختلال یادگیری خواندن با مادران کودکان عادی. نخستین کنفرانس ملی روانشناسی فرهنگی، خانواده و آسیب‌های اجتماعی.
12- رضایی، س.، سفیدکار، ش.، و قربانپور لفمجانی، ا. (1399). مقایسه مشکلات هیجانی – رفتاری و پرخاشگری در دانش آموزان با و بدون اختلال یادگیری خاص. سلامت روان کودک، 7(2)، 169-183.
13- روستا، س.، شاملی، ل.، و صادق زاده، م. (1395). مقایسه¬ی تاب‌آوری، ذهن آگاهی و تنظیم هیجانی مادران کودکان مبتلا به نقص توجه- بیش فعالی و مادران کودکان بهنجار. همایش ملی جایگاه و نقش مادر.
14- رهبری، پ.، و کرد، ب. (1396). پیش‌بینی بهزیستی ذهنی بر اساس معنای زندگی و ذهن آگاهی در بین بیماران قلبی عروقی. نشریه روان پرستاری، 5(6)، 16-23.
15- سادات مطهری، ز.، احمدی، خ.، بهزادپور، س.، و آزموده، ف. (1391). اثربخشی حضور ذهن بر کاهش دل‌زدگی زناشویی مادران دارای فرزند مبتلا به نقص توجه – بیش فعالی. فصلنامه مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 3(4)، 592-614.
16- سعادت، م. (1390). مقایسه مهارت‌های حرکتی در کودکان با اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی و عادی. تعلیم و تربیت استثنایی، 108، 21-29.
17- سیف زاده، ع.، حقیقتیان، م.، و مهاجرانی، ع. ا. (1398). حمایت اجتماعی ادراک شده و انزوای اجتماعی سالمندان. تصویر سلامت، 10(4)، 300-309.
18- شکری، ا.، و فراهانی، م. ن.، و کرمی نوری، ر.، و مرادی، ع. (1391) حمایت اجتماعی ادراک شده و تنیدگی تحصیلی : نقش تفاوت های جنسی و فرهنگی. مجله روانشناسی تحول (روانشناسی ایرانی)، 34، 143- 156.
19- طالبی، س.، عظیمی لولتی، ح.، شفاعت، ع.، یزدانی چراتی، ج.، و جنتی، ی. (1397). تأثیر آموزش مبتنی بر ذهن آگاهی بر سرمایه روانشناختی والدین کودکان کم‌توجه بیش‌فعال. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 28(170)، 107-119.
20- عابدی، ا.، جمالی، س.، فرامرزی، س.، آقایی، ا.، و بهروز، م. (1391). فراتحلیل جامع مداخلات رایج در مورد نقص توجه و بیش فعالی. روانشناسی معاصر، 7(1)، 17-34.
21- عبدالملکی، س. (1394). مقایسه تاب‌آوری و کیفیت زندگی مادران کودکان بیش‌فعال و کمبود توجه با کودکان عادی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، تهران.
22- عبدی، ر.، و نریمانی، م. (1397). مقایسه ابعاد شخصیتی و تاب‌آوری در مادران کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم و اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی با مادران کودکان. مجله مطالعات ناتوانی، 8(70)، 1-7.
23- عزیزی، ا.، و محمدی، ج. (1396). اثربخشی درمان ذهن آگاهی بر ادراک بیماری و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی، 25(6)، 1-9.
24- قاسمی جوبنه، ر.، موسوی، س. و.، ظنی¬پور، آ.، و حسینی صدیق، م. (1395). رابطه بین ذهن آگاهی و تنظیم هیجان با تعلل ورزی تحصیلی. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(2)، 134-141.
25- کاظمی، ن.، ارجمندنیا، ع.، مرادی، ر.، محمدی، س. ت.، و صادقی¬فرد، م. (1399). اثربخشی آموزش خود شفقتی بر بهزیستی روانشناختی و نشخوار فکری در مادران دارای دانش آموزان با اختلال یادگیری خاص. رویش روانشناسی، 9(1)، 87-97.
26- کاکابرایی، ک.، افروز، غ. ع.، هومن، ح. ع.، و مرادی، ع. (1397). بررسی و مقایسه بهزیستی ذهنی، سبکهای مقابله‌ای و حمایت اجتماعی ادارک شده والدین کودکان استثنایی و عادی. فصلنامه پژوهش در سلامت، 5(2)، 45-58.
27- کاوه، م.، و کرامتی، ه. (1396). اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر استرس والدینی، رضایت زناشویی و تاب‌آوری والدین کودکان مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 6(3)، 69-91.
28- کریمی پورزارع، ف. (1395). پیش‌بینی طلاق عاطفی بر اساس هوش هیجانی، سلامت معنوی، سبکهای دفاعی و تاب‌آوری زوجین شهر بوشهر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه خلیج فارس، بوشهر.
29- گل پروری، ا.، و ثابت، م. (1398). ساختار عاملی ویژگی¬های روانسنجی پرسشنامه جامعه تجارب ذهن آگاهی در دانشجویان. سلامت اجتماعی، 6(4)، 426-438.
30- متین، ح.، احمدی، ص.، و جلالی، م. (1397). پدیدارشناسی تجارب مادران با فرزند مبتلا به یادگیری. روانشناسی خانواده، 5(2)، 53-64.
31- محمدی، ف.، کرمی، ج.، و هاشمی، ت. (1390). تأثیر روش آموزش چند حسی فرنالد و تمرین و و تکرار در بهبود اختلال ویژه ی یادگیری خواندن دانش آموزان ابتدایی. دست آوردهای روانشناختی، 4(1)، 169-190.
32- محمدی، ز.، سلیمانی، ع.، فتحی آشتیانی، ع.، و جاویدی، ن. (1392). بررسی رابطه بهزیستی روانشناختی و تاب‌آوری در مادران کودکان اختلال کمبود توجه و فزون کنشی و مقایسه آن با مادران کودکان بهنجار. نسیم تندرستی، 2(3)، 1-20.
33- محمدي، م. (1384). بررسی عوامل مؤثر بر تابآوري در افراد در معرض خطر سوء مصرف مواد. رسالۀ دکتري دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران.
34- محمودی، ف.، عاشوری، م.، و انصاری شهیدی، م. (1396). مقایسه حمایت اجتماعی ادراک‌شده، اضطراب و استرس مادران کودکان کاشت حلزون، دارای سمعک و شنوایی عادی. توانمدسازی کودکان استثنایی، 8(22)، 15-27.
35- محیط، م.، بشرپور، س.، و هاشمی¬ول، ی. (1399). سبب‌شناسی تشخیص، علائم و درمان اختلالات عصبی – رشدی در کودکان. اولین همایش ملی آسیب‌شناسی روانی.
36- مؤمنی، خ.، ابراهیمی، پ.، و حسینیان، س. (1393). ارتقای سلامت روان و کیفیت زندگی از طریق برنامه آموزش تاب‌آوری برای کودکان دارای اختلال یادگیری. فصلنامه فرهنگی- تربیتی زنان و خانواده، 8(26)، 39-65.
37- میکائیلی، ن.، گنجی، م.، و طالبی جویباری، م. (1391). مقایسه¬ی تاب‌آوری، رضایت زناشویی و سلامت روان در والدین با کودکان دارای ناتوانی یادگیری و عادی. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 2(1)، 120-137.
38- نجاتی، و.، ذبیح زاده؛ ع.، و نیک فرجام، م. (1391). رابطه بین ذهن آگاهی و کارکردهای توجهی پایدار و انتخابی. پژوهش-های علوم شناختی و رفتاری، 2(2)، 31-42.
39- Anker, E., Haavik, J., & Heir, T. (2020). Alcohol and drug use disorders in adult attention-deficit/hyperactivity disorder: prevalence and associations with attention-deficit/hyperactivity disorder symptom severity and emotional dysregulation. World Journal of Psychiatry, 10(9), 202
40- Backenson, E. M., Holland, S. C., Kubas, H. A., Fitzer, K. R., Wilcox, G., Carmichael, J. A., ... & Hale, J. B. (2015). Psychosocial and adaptive deficits associated with learning disability subtypes. Journal of Learning Disabilities, 48(5), 511-522.
41- Bruwer, B., Emsley, R., Kidd, M., Lochner, C., & Seedat, S. (2008). Psychometric properties of the Multidimensional Scale of Perceived Social Support in youth. Comprehensive Psychiatry, 49, 195-201.
42- Bayrakli, H., & Kaner, S. (2012). Investigating the Factors Affecting Resiliency in Mothers of Children with and without Intellectual Disability. Educational Sciences: Theory and Practice, 12(2), 936-943.
43- Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depression and anxiety, 18(2), 76-82.
44- Corona, J. C. (2020). Role of oxidative stress and neuroinflammation in attention-deficit/hyperactivity disorder. Antioxidants, 9(11), 1039.
45- Daudén Roquet, C., & Sas, C. (2018, April). Evaluating mindfulness meditation apps. In Extended Abstracts of the 2018 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (pp. 1-6).
46- Garmezy, N., & Masten, A. S. (1991). The protective role of competence indicators in children at risk.
47- Heiman, T. (2002). Parents of children with disabilities: Resilience, coping, and future expectations. Journal of developmental and physical disabilities, 14(2), 159-171.
48- Heiman, T., & Berger, O. (2008). Parents of children with Asperger syndrome or with learning disabilities: Family environment and social support. Research in developmental disabilities, 29(4), 289-300.
49- Hsiao, Y. J. (2018). Parental stress in families of children with disabilities. Intervention in School and Clinic, 53(4), 201-205.
50- Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: past, present, and future. Clinical psychology, Science and practice, 10(2), 144-156.
51- Khademloo, M., Ahmadi, M., & Bagheri, N. (2016). Mental Health and resilience among mothers of children with ADHD and mothers of normal children: a casual-comparative study. American Journal of Pediatrics, 2(6), 23-28.
52- Ma, J. L., Lai, K. Y. C., & Lo, J. W. K. (2017). Perceived social support in Chinese parents of children with attention deficit hyperactivity disorder in a Chinese context: Implications for social work practice. Social Work in Mental Health, 15(1), 28-46.
53- McMenemy, T. C. (2019). Families Journeying Together: Exploring Resilience in Families with Adolescents with ADHD. Master's thesis, University of Calgary, Calgary, Canada.
54- Moideen, N. & Mathai, S. M. (2018). Parental stress of mothers of children with learning disabilities. Journal of Arts, Science & Commerce, 2(4), 1-4.
55- Marusak, H. A., Elrahal, F., Peters, C. A., Kundu, P., Lombardo, M. V., Calhoun, V. D., ... & Rabinak, C. A. (2018). Mindfulness and dynamic functional neural connectivity in children and adolescents. Behavioural brain research, 336, 211-218.
56- Niitsu, K., Rice, M. J., Houfek, J. F., Stoltenberg, S. F., Kupzyk, K. A., & Barron, C. R. (2019). A systematic review of genetic influence on psychological resilience. Biological research for nursing, 21(1), 61-71.
57- Ra, C. K., Cho, J., Stone, M. D., De La Cerda, J., Goldenson, N. I., Moroney, E., ... & Leventhal, A. M. (2018). Association of digital media use with subsequent symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder among adolescents. Jama, 320(3), 255-263.
58- Reynolds, J. W. (2011). Mechanisms of action in mindfulness-based stress reduction (MBSR), and specific factors mediating the reduction of anxiety. George Mason University.
59- Richards, K., Campenni, C., & Muse-Burke, J. (2010). Self-care and well-being in mental health professionals: The mediating effects of self-awareness and mindfulness. Journal of Mental Health Counseling, 32(3), 247-264.
60- Sadock, B. J. (2015). Kaplan & Sadock's synopsis of psychiatry: behavioral sciences/clinical psychiatry (Vol. 2015, pp. 648-655). Philadelphia, PA: Wolters Kluwer.
61- Scanlon, D. (2013). Specific learning disability and its newest definition: Which is comprehensive? And which is insufficient?. Journal of learning disabilities, 46(1), 26-33.
62- Turner, H. A., Shattuck, A., Finkelhor, D., & Hamby, S. (2017). Effects of poly-victimization on adolescent social support, self-concept, and psychological distress. Journal of interpersonal violence, 32(5), 755-780.
63- Walach, H., Buchheld, N., Buttenmüller, V., Kleinknecht, N., & Schmidt, S. (2006). Measuring mindfulness—the Freiburg mindfulness inventory (FMI). Personality and individual differences, 40(8), 1543-1555.
64- Waller, M. A. (2001). Resilience in ecosystemic context: Evolution of the concept. American Journal of orthopsychiatry, 71(3), 290-297.
65- Wan, L., Ge, W. R., Zhang, S., Sun, Y. L., Wang, B., & Yang, G. (2020). Case-control study of the effects of gut microbiota composition on neurotransmitter metabolic pathways in children with attention deficit hyperactivity disorder. Frontiers in Neuroscience, 14, 127.
66- Zobel, C. W., MacKenzie, C. A., Baghersad, M., & Li, Y. (2021). Establishing a frame of reference for measuring disaster resilience. Decision Support Systems, 140, 113406.
67- Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., & Farley, G. K. (1988). The multidimensional scale of perceived social support. Journal of personality assessment, 52(1), 30-41.