کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی
محورهای موضوعی : سایر موضوعات مرتبط
سکینه گنج خانلو
1
( طلبه سطح سه، رشته تفسیر علوم قرانی حوزه علمیه زینبیه استان البرز، البرز، ایران)
مریم علی زاده
2
( دکتری مدرسی معارف اسلامی و مدرس، گروه قرآن و متون اسلامی، دانشکده معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران)
کلید واژه: اقتصاد مقاومتی, زنان, خانواده, فرهنگسازی, رشد اقتصادی,
چکیده مقاله :
کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی از دلایل مهم و تأثیرگذار بر جامعه و خانواده و به خصوص اقتصاد جامعه و خانواده هستند و توجه به اصول حاکم بر شخصیت زن، خاستگاه و منشأ تمایز بین کارکرد در اقتصاد مقاومتی زن و مرد نیز تفاوتهای زیستی، رفتاری و اقتصادی و هم چنین تفاوتهای تشریعی سبب میشود که در اندیشه دینی با وجود آنکه اشتغال به عنوان یک حق برای زنان محسوب میگردد، ولی هرگز به عنوان یک تکلیف اقتصادی بر ایشان تحمیل نمیشود. آنها با ایجاد نگرش‌های اقتصاد مقاومتی میتوانند زمینه‌ساز خانواده و جامعه سالم و پرطراوت و به دور از بدی‌ها باشند در این مقاله با استفاده از شیوه اسنادی تلاش داریم، به پیامدهای کنش‌های اقتصادی، در محقق شدن سبک زندگی اسلامی و نیل به اقتصاد مقاومتی و دگرگونی در خانواده، پرداخته شود که نخست زن و خانواده و جامعه و اقتصاد مقاومتی را تعریف کرده و در ادامه به آثار غیرقابل‌انکار زنان چه از نگاه مثبت و چه از نگاه منفی موضوع توجه میشود و درنهایت با توجه به یافتهها تلاش میشود که روند تغییرات در آینده با تأکید بر اقتصاد مقاومتی احصاء گردد.
The function of women in the resistance economy is one of the important and influential reasons in society, family, and particularly in the society's economy. Paying attention to the principles governing female personality, the origin, and source of the distinction between function in male and female resistance economics also cause biological, behavioral, economic, and legislative differences. In religious thought, although employment is considered a right for women, it is never imposed on them as an economic obligation. Creating attitudes of resistance economy can pave the way for a healthy and refreshing family and society, away from harm. In this article, documentary methods are used to deal with the consequence of economic actions in Islamic lifestyle researchers, achieving a resistant economy and transformation in the family. Which first defines women, family, society, and resistance economy, and then the undeniable effects of women, both positively and negatively, are considered. Finally, according to the findings, it attempts to realize the trend of changes in the future based on the emphasis on the resistance economy.
1- آذری موفق، م. (1385). نقش زنان در فرهنگ¬سازی اقتصاد مقاومتی. مجله نامه فرهنگ و ارتباطات، 4(1)، 26-41.
2- برقی، ح.، قنبری، ی.، حجاریان، ا.، و محمدی، م. (1390). بررسی توزیع فضایی فعالیت¬های پایه¬ای اشتغال زنان در بخش¬های اقتصادی کشور. فصلنامه مطالعات اجتماعی-روا¬نشناختی زنان، 9(3)، 193-167.
3- بهرامی، ن. (۱۳۹۹). بررسی نقش زنان درتحقق مؤلفه¬های اقتصادمقاومتی. فصلنامه تحلیل خبری سازمان بسیج جامعه زنان
4- بیدی، ح.، و بیدی، ز. (1395). جایگاه زن در اقتصاد مقاومتی. دومین کنفرانس جامع و بین¬المللی اقتصاد مقاومتی.
5- خزعلی، ک.، و آیت¬اللهی، ز. بررسی نقش و ابعاد تأثیرگذاری زنان در اقتصاد مقاومتی. شورای عالی انقلاب فرهنگی. بازیابی-شده در 20 اردیبهشت 1399 از بررسی نقش و ابعاد تأثیرگذاری زنان در اقتصاد مقاومتی https://sccr.ir.News/11178/1/
6- رجاییان، م.، و باقرپور، پ. (1394). بررسی دلایل موثر بر نرخ همکاری اقتصادی زنان با رویکرد پویایی¬شناسی سیستم. فصلنامه مطالعات اجتماعی-روانشناختی زنان، 13(2)، 36-7.
7- زندی، ف.، دامن¬کشیده، م.، و مرادحاصل، ن. (1391). نقش و جایگاه رشد اقتصادی بر همکاری زنان در کشورهای منتخب آسیا. فصلنامه علمی-پژوهشی زن و فرهنگ، 3(11)، 125-111.
8- علمی، ز.، و روستائی شلمانی، خ. (1393). اثر پیشرفت بر همکاری اقتصادی زنان کشورهای منا با استفاده از شیوه پانل پروبیت کسری. پژوهش‌های رشد و پیشرفت اقتصادی، 4(14)، 28-11.
9- کریمی¬موقاری، ز.، نظیفی نایینی، م.، و عباسپور، س. (1392). دلایل اقتصادی موثر بر اشتغال زنان در ایران. فصلنامه مطالعات اجتماعی-روان¬شناختی زنان، 11(3)، 53-80.
10- نظامی¬وند چگینی، ز.، و سرایی، ح. (1392). دلایل موثر بر همکاری زنان شهر تهران در نیروی کار. مجله برنامه¬ریزی رفاه و پیشرفت اجتماعی، 15، 45-1.
11- نوفرستی، م. (۱۳۹۱). ریشه واحد و همجمعی در اقتصاد سنجی. تهران: انتشارات درسا.
12- واعظ¬زاده، ر. (1395). بررسی نقش زنان در اقتصاد مقاومتی. کنفرانس بین¬المللی و آنلاین اقتصاد سبز.
نوع مقاله: پژوهشی |
DOR: 20.1001.1.27831175.1399.2.4.5.3 |
کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی
سکینه گنجخانلو1، مریم علیزاده2*
1. طلبه سطح سه، رشته تفسیر علوم قرانی حوزه علمیه زینبیه استان البرز، البرز، ایران
s.farhadi_ch@yahoo.com
2. دکتری مدرسی معارف اسلامی و مدرس، گروه قرآن و متون اسلامی، دانشکده معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. (نویسنده مسئول).
p.w1990jan @gmail.com
تاريخ دريافت: [12/7/1400] تاريخ پذيرش: [12/10/1400]
چکیده
کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی از دلایل مهم و تأثیرگذار بر جامعه و خانواده و بهخصوص اقتصاد جامعه و خانواده هستند و توجه به اصول حاکم بر شخصیت زن، خاستگاه و منشأ تمایز بین کارکرد در اقتصاد مقاومتی زن و مرد نیز تفاوتهای زیستی، رفتاری و اقتصادی و همچنین تفاوتهای تشریعی سبب میشود که در اندیشه دینی با وجود آنکه اشتغال بهعنوان یک حق برای زنان محسوب میگردد، ولی هرگز بهعنوان یک تکلیف اقتصادی بر ایشان تحمیل نمیشود. آنها با ایجاد نگرش‌های اقتصاد مقاومتی میتوانند زمینه‌ساز خانواده و جامعه سالم و پرطراوت و به دور از بدی‌ها باشند در این مقاله با استفاده از شیوه اسنادی تلاش داریم، به پیامدهای کنش‌های اقتصادی، در محقق شدن سبک زندگی اسلامی و نیل به اقتصاد مقاومتی و دگرگونی در خانواده، پرداخته شود که نخست زن و خانواده و جامعه و اقتصاد مقاومتی را تعریف کرده و در ادامه به آثار غیرقابل‌انکار زنان چه از نگاه مثبت و چه از نگاه منفی موضوع توجه میشود و درنهایت با توجه به یافتهها تلاش میشود که روند تغییرات در آینده با تأکید بر اقتصاد مقاومتی احصاء گردد.
واژگان کلیدی: اقتصاد مقاومتی، زنان، خانواده، فرهنگسازی، رشد اقتصادی
1- مقدمه
اهمیت نهاد خانواده و تأثیر زنان بر اقتصاد جامعه پرداختن به موضوع «کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی»، دارد. نهاد مقدس خانواده، رکن اساسی اجتماع انسانی و محل به وجود آمدن فرهنگ‌های گوناگون است. نخستین شرط داشتن جامعه‌ای سالم و پویا و بانشاط، داشتن خانواده سالم و پویا و همیشگی و با نگرش اقتصاد مقاومتی است. بدون زن و خانواده، نه تنها هویت انسانی آدمی از بین می‌رود، بلکه همه‌ی تلاش‌های فردی و اجتماعی و گروهی نیز بی‌ثمر و ناکام خواهد ماند. وقتی‌که صحبت از کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی است. اگر تفکر نادرستی در مورد زنان وجود داشته باشد، هم‌خانواده وهم جامعه با مشکل اساسی برخورد می‌کنند. پس هم خودِ بانوان باید نسبت به موضوع زن و مادر از نظر اسلام، دارای اطلاع کافی و وافی باشند تا بتوانند با توکل بر خداوند متعال و تکیه به نظر والای اسلام، از حق خود به طور کامل و تام دفاع کنند و همچنین همه اشخاص جامعه در کشور اسلامی ایران باید بدانند که نظر اسلام در مورد زن و مادر، حضور زنان در میدان‌های گوناگون زندگی، نقش و جایگاه زنان در خانواده و جامعه مثبت است. هر چند بر نقش و جایگاه تربیتی آنها تاکید دارد (کریمیموقاری، نظیفی نایینی و عباسپور، 1392).
طبق نظر کارشناسان در تعریف اقتصاد مقاومتی، ضرورت مقاومت برای رد کردن فشارها و عبور از سختی‌ها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی نیاز است. طبیعتاً از انسان انتظار کامل شدن مي‌رود و اگر سكون بر دوره‌اي از تاريخ آدمی حاكميت دارد و بدون ترديد مشکلاتی در مقابل رشد آنها وجود دارد.
زنان مي‌توانند در فعاليت‌هاي اقتصادي و اجتماعي سهيم بوده و با تحصیل آموزش در ابعاد گوناگون از جمله در بالا بردن سطح توليد و بهره‌وري بيشتر از نظر اقتصادي و رشد و پیشرفت كشور نقش مهمی داشته باشند. اگرچه بانوان به دلیل وظایف خانوادگی کمتر دارای اشتغال بیرونی هستند، این امر مانعی برای نقشآفرینی آنان در اقتصاد مقاومتی نیست. يكي از مشكلاتي كه زنان در همه جوامع با آن درگير هستند، مسئوليت پرورش فرزندان و اداره امور خانه هست؛ و همچنين زماني را كه مي‌توانند در شغل خود صرف نمايند محدود هست. ما در این کوتاه به نقش و جایگاه زنان مسلمان ایرانی در اقتصاد مقاومتی، اشاره می‌کنیم.
1-2- اهمیت و ضرورت
وقتی یک تکانه در اقتصاد رخ می‌دهد، اقتصاد ما چند نوع رفتار می‌تواند از خود نشان دهد. اگر مدل اقتصاد ما منبعث از نظریه‌های مقاوم‌سازی نباشد تکانه می‌تواند عملکرد ما را تضعیف کند؛ همچنین اگر این تکانه خیلی زیاد باشد چه‌بسا اقتصاد ما نتواند آن را در خود هضم کند و شرایط اقتصادی ما را بسیار بدتر کند و چه‌بسا رشد اقتصادی ما را منفی کند اما اگر اقتصاد ما مبتنی بر نظریه‌های اقتصاد مقاوم باشد قطعاً می‌تواند این تکانه را در خودش هضم کند و به حالت پایدار قبلی بازگردد.
در یک بنگاه اقتصادی تولیدی، اگر در مسیر خط تولید به دلیل یک اشکال فنی در یکی از ماشین‌آلات، خط تولید متوقف شود؛ در این صورت قطعاً در عرضه محصول و تعهدات آن بنگاه نسبت به مشتریان نیز خلل وارد خواهد شد؛ لذا اگر این بنگاه اقتصادی مدل کسب‌وکار خود را بر اساس مدل مقاومتی طراحی کرده باشد، می‌تواند تأثیرات منفی این تکانه‌های ناخواسته را در کسب‌وکار خود به حداقل برساند، اما در غیر این صورت صدمات زیادی خواهد دید.
1-3- پرسش پژوهش
این است که کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی چیست؟ و نقش زنان در اقتصاد مقاومتی چیست؟
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
مقالاتی که در این زمینه، می‌توان به آنها اشاره کرد عبارتند از: مقاله آذری موفق (1385) با عنوان نقش زنان در فرهنگسازی اقتصاد مقاومتی که در اين مقاله نقش زنان در شکل‌گیری فرهنگ اقتصادی مطلوب با توجه به مفاهیم موجود در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، بررسی شده است. یافتهها بیانگر آن است که با بهسازی و ارتقاء فرهنگ مصرفی زنان، تولیدگرایی نیز در میان ایشان افزایش می‌یابد. اصلاح فرهنگ مصرفی و افزایش روحیه تولیدگرایی، زمینه‌ساز توسعه اقتصادی بوده و این با اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی همسو هست.
مقاله دیگری که می‌توان در این زمینه یاد کرد، از بیدی و بیدی (1395) با عنوان جایگاه زن در اقتصاد مقاومتی است. در این مقاله آمده است که زن بهعنوان رکن اصلی خانواده سهم بسزایی را در تربیت نیروی انسانی دارد، در سیره ائمه اطهار% تعیین و توسعه الگوی صحیح مصرف در خانواده اثر مهمی بر اقتصاد آن می‌گذارد و زن بهعنوان ضابط و مجری در تحقق این امر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. امروزه عرصه فعالیت زن از این محدوده فراتر رفته و بهعنوان نیروی اصلی و مهم دو چرخه تولید با نقشآفرینی در مشاغل مختلف مطرح میشود و این امر نه تنها در واحد کوچک اقتصاد خانواده بلکه بر اجتماع بزرگ‌تر یعنی اقتصاد مقاومتی در سطح جامعه اثری مستقیم و فراگیری را دارد.
واعظزاده (۱۳۹۵) در مقالهای به بررسی نقش زنان در اقتصاد مقاومتی پرداخته است. نتایج بیانکننده آن است که در ایران واژه اقتصاد مقاومتی اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در سال 1389 مطرح گردید. در این دیدار ایشان اقتصاد مقاومتی را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل آمادگی کشور برای جهش و فشار اقتصادی دشمنان معرفی نمودند. زنان بهعنوان مدیران سبد دارایی و مصرفی خانواده‌ها، با گام برداشتن در جهت ارتقای اقتصاد خانواده، نقش مهمی را در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی بازی می‌کنند. از آنجا که یکی از مشخصه‌های اقتصاد مقاومتی بحث استفاده از کالاهای داخلی است. لذا نقش زنان جامعه بهعنوان مدیران سبد دارایی خانواده پررنگ است. همچنین بحث محدودیت‌هایی که در سرمایه‌گذاری خانواده‌ها مطرح است، باعث شده که با آن محدودیت‌ها بحث مدیریت اقتصادی زنان بیشتر به چشم آید. اگر دقیق شویم، در این‌که یک اجتماع چگونه شکل می‌گیرد و جمعیت به چه طریقی پراکندگی خودش را شکل می‌دهد، درمی‌یابیم که عوامل انسانی و موقعیت‌هایی که در یک منطقه جغرافیایی وجود دارد، از عوامل تأثیرگذار بر این قضیه است. بیشترین عاملی که در این تغییرات نقشآفرینی می‌کند، چیزی است که در مقاطع زمانی می‌تواند تغییراتی را درخواستههای اقتصادی مالی و اجتماعی ایجاد کند و آن مجموعه‌ای از عناصر فرهنگی است که بر یک جامعه وارد میشود و نباید از یاد برد که پایه و اساس بحث فرهنگ و فرهنگسازی در خانواده شکل می‌گیرد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن بود که نقش زنان در زمینه اقتصاد مقاومتی بسیار مهم بوده و برنامه‌ریزی‌های لازم باید با فرهنگسازی از بطن اولین جامعه که همان کانون خانواده است و به دست پر توان بانوان صورت پذیرد.
بهرامی (1399) در مقاله خود با عنوان بررسی نقش زنان در تحقق مؤلفههای اقتصاد مقاومتی آمده است، فعالیت‌های اقتصادی و اشتغال زنان نیز در کنار امر بس خطیر مدیریت خانه و خانواده از مؤلفههای پایدار توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب میشود. حضور فعال و تعیینکننده زنان در جامعه اسلامی در رونق اقتصادی و توسعه فرهنگی و سیاسی نقش آفرین میباشند. زنان در عین حال که از مقام معنوی، مادری، همسری و ... خویش نباید غافل باشند. بهعنوان نقش مکمل و همپای آقایان نیز میتوانند برای موفقیت در عرصه تولید تلاش نمایند و اقتصاد مقاومتی را تحقق بخشند.
در مقاله خزعلی و آیتاللهی (1399) با عنوان بررسی نقش و ابعاد تأثیرگذاری زنان در اقتصاد مقاومتی هدف کلی شناسایی نقشهای زنان در ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی، چگونگی تأثیرگذاری آنها و تولید محتوای آموزشی و ترویجی در مسیر گفتمان‌سازی و استفاده از ظرفیت زنان در عرصه اقتصاد مقاومتی است.
بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، تاکنون تحقیقی در زمینه «کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی» صورت نگرفته و این مقاله، نخستین مقالهای است که در این زمینه، بهشمار می‌آید که کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی و محقق شدن اقتصاد مقاومتی، مقصود کند کردن استفاده خانواده و ... را بررسی می‌کند.
3- روششناسی
شیوه تحقیق متناسب با موضوع اصلی، کیفی و از نوع توصیفی-تبیینی است. برای جمعآوری اطلاعات از روش فیشبرداری و مطالعه منابع کتابخانهای استفاده شده است؛ به این منظور منابع موجود مربوط به موضوع بحث شناسایی و به روش فیشبرداری، اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری‌شده، سپس باتوجه به مبانی نظری بحث به توصیف و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها پرداخته‌شده است که مراحل آن شامل موارد زیر میباشد:
1- شناسایی منابع موجود و فیشبرداری مطالب مربوط به موضوع؛
2- مطالعه و بررسی دقیق کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی؛
3- توصیف و تحلیل اطلاعات به دست آمده پیرامون بررسی کارکرد زنان در اقتصاد مقاومتی؛
4- نتیجه‌گیری با دقت نظر بدون قضاوت و داوری مغرضانه و شخصی.
4- یافتهها
4-1- نقش بانوان در تحقق شاخصه‌های اقتصاد مقاومتی
4-1-1- نهادینه کردن اقتصاد مقاومتی
تولید و بقای نسل و تربیت نیروی انسانی و کارآمد موردنیاز جامعه و اجتماع، یکی از اساسی‌ترین واصلی‌ترین اهداف تشکیل خانواده هست و پیشرفت و رشد اقتصادی کشور اسلامی ما نیز در گروی وجود نیروی کار فعال و تحصیل‌کرده و متعهد است، بنابراین یکی از دلایل تأثیرگذار در پیشرفت اقتصادی کشور همین سرمایه‌های انسانی و نیروی کار فعال و تحصیل‌کرده و متعهد است که در خانواده‌ها و به خصوص توسط زنان تربیت می‌شوند. خانواده بهعنوان اولین پایگاه و مدارس، دومین پایگاه تربیت و پرورش منابع انسانی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و ... کشور محسوب می‌شوند و به همین دلیل جامعه باید با تقویت نهاد خانواده، زمینه پیشرفت اقتصاد مقاومتی کشور را آماده سازد. زنان بهعنوان عامل پرورش و رشد نیروی کار فعال و تحصیل‌کرده و متعهد، در جریان بهره‌وری و تولید ناخالص ملی نقش دارند و این ارزش‌افزوده با سرمایه‌گذاری در داده تا علوم، اندیشه‌ها و سواد و مهارت‌های زنان محقق خواهد شد. در محقق شدن تأثیر بانوان شاغل، در اقتصاد مقاومتی، نباید مانند غرب برای محقق شدن پیشرفت مادی و دنیایی به بانوان بهعنوان یک نیروی کار ارزان و کم درآمد نگاه کرد؛ اقتصاد مقاومتی، یک نظام اقتصادی هماهنگ باسیاست‌ها و تدابیر کلان سیاسی و امنیتی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و... نظام اسلامی برای مقاومت و ایستادگی در برابر تخریب‌های نظام سلطه علیه ما است و منظور از این نوع اقتصاد یک اقتصاد پویا و همیشگی است، بر همین اساس همه اعضای جامعه حتی بانوان شاغل هم بدون در نظر داشتن قید جنسی، در محقق شدن و اجرا کردن اقتصاد مقاومتی باید سهیم باشند (رجاییان و باقرپور، 1394)؛ زنان نیز در این مسیر در سه حوزه خانواده و جامعه میتوانند کارآمد و اثرگذار واقع شوند و از راه ظرفیت‌های وجودی خودشان، چندین حوزه را مدیریت و تدبیر کنند. از یک طرف در خانواده با درنظرگرفتن مدیریت و تدبیر مصارف خانگی، فرهنگسازی خرید و ... میتوانند حتی بیش از مردان تأثیرگذار بر اقتصاد مقاومتی واقع شوند و در جامعه نیز باید گفت بخش عمده‌ای از تولید ملی و بالا بردن پیشرفت تولید کشور بر عهده مردان است و حمایت از تولید ملی و استفاده آن در جامعه بر عهده بانوان است، در اصل در اقتصاد مقاومتی همانند نظرات اقتصاد غرب، زنان بهعنوان ابزاری و ملعبه‌ای برای افزایش تولید بهشمار نمی‌آیند، بلکه وجود آنان به شکلی غیرمستقیم در معادلات افزایش و توسعه تولید، نقش و جایگاه آفرین و مهم است.
زنان در اقتصاد خانواده نقش و جایگاه کلیدی و مؤثری دارند و نمونه‌ی استفاده خانواده را مدیریت می‌کنند. هر چقدر خانواده نقش و جایگاه‌های سنتی خود را ایفا کند نقش و جایگاه زنان پررنگ‌تر خواهد بود و زنان ایرانی نیز در اقتصاد خانواده و مدیریت اقتصادی نقش و جایگاه مهمی دارند (کریمیموقاری و همکاران،