شناسایی و سنجش عوامل تأثیرگذار بر قصد کارآفرینانه در دانشجویانِ مهندسیِ دانشگاه الزهرا
محورهای موضوعی : سایر موضوعات مرتبطاسماعیل کلانتری 1 , محبوبه نوری زاده 2 * , ابوالقاسم عربیون 3
1 - استادیار موسسه آموزش عالی فاطمیه شیراز
2 - دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه خوارزمی
3 - دانشیار دانشگاه تهران
کلید واژه: قصد کارآفرینانه, نگرش به کارآفرینی, ویژگی¬های شخصیتی کارآفرینی, دانشجویان مهندسی, دانشگاه الزهرا.,
چکیده مقاله :
سیر تحولات اقتصادی کشورها از اقتصاد منبع بنیان به اقتصاد دانش بنیان، ضرورت تحول مأموریت دانشگاه ها از آموزش و پژوهش به سه گانه آموزش، پژوهش و کارآفرینی را دوچندان می کند. دانشجویان به عنوان یکی از مهم ترین سرمایه های انسانی دانشگاه ها در تحقق این امر نقش کلیدی دارند. هدف این پژوهش شناسایی و سنجش عوامل تأثیرگذار بر قصد کارآفرینانه در دانشجویان مهندسیِ دانشگاه الزهرا است. برای این منظور از راهبرد پیمایش با حجم نمونۀ 438 نفر استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که ویژگی های شخصیتی کارآفرینی بین دانشجویان با نگرش به کارآفرینی در آن ها رابطۀ مثبت معنادار دارد. همچنین نگرش به کارآفرینی با قصد کارآفرینانۀ دانشجویان رابطۀ مثبت معنادار دارد. در عوامل زمینه ای، رابطۀ مثبتِ معنادار بین حمایت های درک شده از کارآفرینی و قصد کارآفرینانه ملاحظه شد اما رابطۀ منفیِ معنادار بین موانع درک شده از کارآفرینی و قصد کارآفرینانه ملاحظه نشد. همچنین در بین رشته های مختلف مهندسی، دانشجویان رشتۀ مهندسی مکانیک و در بین سال های مختلف تحصیلی، دانشجویان سال اول، بیشترین قصد کارآفرینانه را دارند. مهم ترین توصیه های سیاستی این پژوهش شامل آموزش های کارآفرینی به دانشجویان، پایش مستمر نگرش به کارآفرینی و قصد کارآفرینانۀ دانشجویان و در نهایت انجام فعالیت های ترویجی و اصلاحات ساختاری به منظور افزایش حمایت از کارآفرینیِ دانشجویی و کاهش موانع کارآفرینیِ دانشجویی است.
The evolution of countries' economies from a resource-based economy to a knowledge-based economy doubles the need for universities to shift from teaching and research to triple education, research, and entrepreneurship. Students, as one of the most important human resources of universities, have a key role to play in this. The purpose of this study was to identify and measure the factors affecting entrepreneurial intention in engineering students of Al-Zahra University. For this purpose, a survey strategy with a sample size of 438 people was used. Research findings show that entrepreneurial personality traits have a significant positive relationship with students' attitudes to entrepreneurship. There is also a significant positive relationship between entrepreneurial attitude and students' entrepreneurial intentions. In addition, there was a significant positive relationship between perceived support for entrepreneurship and entrepreneurial intention, but no significant negative relationship between perceived barriers to entrepreneurship and entrepreneurial intention. Also, among the various engineering disciplines, mechanical engineering students, and among the various academic years, freshman students have the most entrepreneurial intention. The most important policy recommendations in this study include entrepreneurship training for students, continuous monitoring of entrepreneurship attitudes and students' entrepreneurial intentions, and finally, promotional activities and structural reforms to increase student entrepreneurship support and reduce student entrepreneurship barriers.
1. امیری علی نقی، مرادی یزدان (1387). نگرشهای کارآفرینانه دانشجویان و موانع آن. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. ۱۴ (۳): 45-67.
2. امینی، مرجان، جمشیدی، رحیم، حیدری‌نژاد، صدیقه (1393). اولویت‌بندی موانع کارآفرینی از نظر دانشجویان تربیت بدنی با استفاده از روش TOPSIS. پژوهش در ورزش تربیتی، 2(6): 15-32.
3. پارسا، عبدالله، عبدالوهابی، مرضیه، ظریف، سکینه (1390). بررسي تأثير شيوه‌هاي حل مسأله بر شخصيت كارآفرينانه (مطالعه موردي: دانشجويان دانشگاه شهيد چمران اهواز). توسعه كارآفريني، 4(14): 145 -164.
4. خرسندی یامچی، اکبر، عارفی، محبوبه، بیات، نبی الله، سلیمانی مطلق، خدایار، روشنی علی بنه سی، حسن (1394). ارزیابی دانش، توانش، نگرش و خلاّقیت کارآفرینی دانشجویان (مورد مطالعه: دانشگاههای اصفهان و زنجان). نامه آموزش عالی، 8(29): 59-83.
5. زالی، محمد رضا، مدهوشی، مهرداد، کردنائیچ، اسدالله (1386). ارزیابی مشخصه‌هاي کارآفرینی دانشجویان (مورد مطالعه دانشگاه مازندران). فصلنامه مدرس علوم انسانی، 11(55): 81-113.
6. قناعتی، مهدی، نودهی، حسن، قدرتی، اکرم، جلالی¬فر، علی، (1396)، تأثیر آموزش کارآفرینی بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، مجله دانشگ‌ها علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار، 24(5): 319-325.
7. کیانی ماوی، ندا، کیانی ماوی، رضا (1391). بررسی و مقایسه تمایل کارآفرینی دانشجویان دختر و پسر رشته تربیت بدنی و ارائه مدلی برای سنجش تمایل کارآفرینی. فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، 9: 19-26.
8. مردانشاهی، محمد مهدی، تاجیک اسماعیلی، عزیزالله، مبارکی، محمد حسن (1393). بررسی استعداد کارآفرینی در دانشجویان ورودی و خروجی دانشگاههای دولتی (مورد مطالعه: دانشگاههای دولتی مازندران). فصلنامه علمی پژوهشی توسعه کارآفرینی، 7(4): 755-771.
9. معتقد، مهسا، یعقوبی فرانی، احمد، کریمی، سعید، (1398)، تأثیر عوامل محیطی بر قصد کارآفرینانۀ دیجیتالی دانشجویان علوم کامپیوتر (مورد مطالعه: دانشگاه¬های دولتی استان همدان)، نامۀ آموزش عالی، 12(46): 147-175.
10. ریاحی، پریسا، قاضی‌نوری، سید سپهر (1392). مقدمه‌ای بر نظام نوآوری (رویکردی گسترده)، تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
11. رضوی، سید مصطفی، فلاح حقیقی، نگین، رضوانفر، احمد، کلانتری، خلیل (1391). تحلیل موانع کارآفرینی در دانشکده-های کشاورزی ایران (از دیدگاه دانشجویان). مدیریت دولتی، 4(10): 59-78.
12. سرمد، زهره، بازرگان، عباس، حجازی، الهه (1388). روش¬های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات آگه.
13. كردنائيج، اسداالله، محمدرضا زالي، حيدر علي هومن، حسینی، شهاب‌الدين (1386). ابزار سنجش ويژگي¬هاي شخصيتي كارآفرينان ايراني، تهران: دانشگاه تربيت مدرس.
14. فيض، داوود، صفايي، ميلاد (1388). ارزيابي و مقايسه‌ي ويژگي‌هـاي شخـصيتي كارآفرينانـه دانشجويان دانشكده‌هاي مختلف دانشگاه سمنان. فصلنامه‌ي انجمن آموزش عالي ايران، 2(2): 158-137.
15. نعمتی، محمدعلی (1392). بررسی ویژگی¬های شخصیتی کارآفرینانه دانشجویان دانشگاه¬های دولتی تهران، دو فصلنامه نوآوری و ارزش‌آفرینی، 1(3): 47-64.
16. یمنی، محمد، ثمری، عیسی (1389). تصویر دانشجویان از دانشگاه پیام نور و کارکردهای آن (مورد دانشگاه پیام نور مرکز تهران). فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران، 3(3): 1-37.
17. Abdul Halim, F., Rozi Malim, M., Hamdan, S.I., Salehan, A., Kamaruzzaman, F.S., (2019), Factors affecting entrepreneurial intention IKN students, Proceedings of the third international conference on computing, Mathematics and statistics: 545-554.
18. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior & Human Decision Processes, 50(2): 179-211.
19. Arvanitis, S., Kubli, U.,Woerter, M. (2008). University-industry knowledge and technology transfer in Switzerland: What university scientists think about co-operation with private enterprises. Research Policy 37: 1865–1883.
20. Barda-Sánchez, V., Atienza-Sahuquillo, C. (2018). Entrepreneurship intention among engineering students: The role of entrepreneurship education. European research on management and business economics, 24(1): 53-61.
21. Barbosa, S. D., Fayolle, A., Lassas-Clerc, N. (2006). Assessing risk perception, self-efficacy, and entrepreneurial attitudes and intentions: Implications for entrepreneurship education. Proceedings of IntEnt 2006 conference.
22. Belso-Martinez, J. A., Molina-Morales, F. X., & Mas-Verdu, F. (2013). Combining effects of internal resources, entrepreneur characteristics and KIS on new firms. Journal of Business Research, 66(10): 2079-2089.
23. Benzing, C., Chu, H.M. and Kara, O. (2009). Entrepreneurs in Turkey: a factor analysis of motivations, success factors and problems, Journal of Small Business Management, 47(1): 58-91.
24. Bugamelli M., Cannari L., Lotti L. e Magri S. (2012). The innovation gap of Italy’s production system: roots and possible solutions. Bank of Italy.
25. Chu, H.M., Benzing, C. and McGee, C. (2007). Ghanaian and Kenyan entrepreneurs: a comparative analysis of their motivations, success characteristics, and problems, Journal of Developmental Entrepreneurship, 12(3): 295-322.
26. Collins, L., Hannon, P. D., & Smith, A. (2004). Enacting entrepreneurial intent: the gaps between student needs and higher education capability. Education+ training, 46(8/9): 454-463.
27. Etzkowitz, H., (2003). Research groups as ‘quasi-firms’: the invention of the entrepreneurial university. Research Policy 32: 109-121.
28. Fallows, S. and Steven, C. (2000). Building employability skills into the higher education curriculum: a university-wide initiative. Education + Training, 42(2): 75-82.
29. Federici, D., and Ferrante, F. (2014). Ristrutturazione industriale e capital umano imprenditoriale. Economia dei Servizi, 3: 233-258.
30. Ferrante, F. (2005). Revealing Entrepreneurial Talent. Small Business Economics, 2: 159-174
31. Howard, S. (2004). Developing entrepreneurial potential in Youth: the effects of entrepreneurial education and Venture Creation. University of South Florida Report: 3-17.
32. Kınay, H. F. (2007). Girişimcilik, Kalkınma ve Rekabet İlişkisi, Kütahya’da KOBİ’lerin Girişimcilik Profili, TOBB Yayınları, Ankara.
33. Krueger, N. F. (1993). The impact of prior entrepreneurial exposure on perceptions of new venture feasibility and desirability. Entrepreneurship Theory & Practice, 18(1): 5-21
34. Krueger, N. F., Reilly, M. D., & Carsrud, A. L. (2000). Competing models of entrepreneurial intentions. Journal of Business Venturing, 15(5-6): 411-432.
35. Kvedaraite, N. (2014). Reasons and obstacles to starting a business: Experience of students of Lithuanian higher education institutions. Management: journal of contemporary management issues, 19(1): 1-16.
36. Littunen, H. (2000). Entrepreneurship and the characteristics of the entrepreneurial personality. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 6(6): 295-310.
37. Lüthje, C., & Franke, N. (2003). The ‘making’of an entrepreneur: testing a model of entrepreneurial intent among engineering students at MIT. R&d Management, 33(2): 135-147.
38. Liñán, F., Rodríguez-Cohard, J. C., & Rueda-Cantuche, J. M. (2011). Factors affecting entrepreneurial intention levels: a role for education. International entrepreneurship and management Journal, 7(2): 195-218.
39. Martinez, D., Mora, J. G., & Vila, L. E. (2007). Entrepreneurs, the self-employed and employees among young European higher education graduates. European Journal of Education, 42(1): 99-117.
40. Mustapha, M., & Selvaraju, M. (2015). Personal attributes, family influences, entrepreneurship education and entrepreneurship inclination among university students. Kajian Malaysia: Journal of Malaysian Studies, 33.
41. Mustafa, M. J., Mustafa, M. J., Hernandez, E., Hernandez, E., Mahon, C., Mahon, C., Chee, L. K. (2016). Entrepreneurial intentions of university students in an emerging economy: The influence of university support and proactive personality on students’ entrepreneurial intention. Journal of Entrepreneurship in Emerging Economies, 8(2): 162-179.
42. Negash, E. (2012). An investigation of higher education student's entrepreneurial intention in Ethiopian universities: technology and business fields in focus (Doctoral dissertation, Jimma University).
43. OECD (2015). Entrepreneurship at Glance 2015. Paris: OECD Publishing.
44. Okhomina, D. (2010). Entrepreneurial orientation and psychological traits: the moderating influence of supportive environment. Journal of Behavioral Studies in Business, 2(1).
45. Palalić, R., Ramadani, V., Đilović, A., Dizdarević, A., & Ratten, V. (2017). Entrepreneurial intentions of university students: a case-based study. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy.
46. Reynolds, P. D. (2005). Understanding business creation: serendipity and scope in two decades of business creation studies. Small Business Economics, 24(4): 359-364.
47. Turker, D., & Sonmez Selçuk, S. (2009). Which factors affect entrepreneurial intention of university students?. Journal of European Industrial Training, 33(2): 142-159.
48. Sánchez-Barrioluengo, M. (2014). Articulating the ‘three-missions’ in Spanish universities. Research Policy 43: 1760–1773.
49. Shane, S., & Venkataraman, S. (2000). The promise of entrepreneurship as a field of research. Academy of Management Review, 25(1): 217-226.
50. Shirokova, G., Osiyevskyy, O., & Bogatyreva, K. (2015). Exploring the intention–behavior link in student entrepreneurship: Moderating effects of individual and environmental characteristics. European Management Journal, 34(4): 386-399.
51. Souitaris, V., Zerbinati, S., & Al-Laham, A. (2007). Do entrepreneurship programmes raise entrepreneurial intention of science and engineering students? The effect of learning, inspiration and resources. Journal of Business venturing, 22(4): 566-591.
52. Singh Sandhu, M., Fahmi Sidique, S., & Riaz, S. (2011). Entrepreneurship barriers and entrepreneurial inclination among Malaysian postgraduate students. International journal of entrepreneurial behavior & research, 17(4): 428-449.
53. Segal, G., Borgia, D., & Schoenfeld, J. (2005). The motivation to become an entrepreneur. International journal of Entrepreneurial Behavior & research, 11(1): 42-57.
54. Singh Sandhu, M., Fahmi Sidique, S., & Riaz, S. (2011). Entrepreneurship barriers and entrepreneurial inclination among Malaysian postgraduate students. International journal of entrepreneurial behavior & research, 17(4): 428-449.
55. Shapero, A. (1982). Social dimensions of entrepreneurship. In the encyclopedia of entrepreneurship. (Eds.). C. Kent, D. Sexton, & K. Vesper. Englewood Cliffs, NJ. Prentice Hall: 72-90.
56. Van Gelderen, M., Brand, M., van Praag, M., Bodewes, W., Poutsma, E., & van Gils, A. (2008). Explaining entrepreneurial intentions by means of the theory of planned behaviour. Career Development International, 13(6): 538-559.
مجله علمی پژوهشهای میانرشتهای زنان دوره اول، شماره 1، سال 1398 صفحات 74-55 |
Woman Interdisciplinary Researches Journal Vol. 1, No. 1, Winter 2020 Pages 55-74 |
شناسایی و سنجش عوامل تأثیرگذار بر قصد کارآفرینانه
در دانشجویانِ مهندسیِ دانشگاه الزهراB
اسماعیل کلانتری1، محبوبه نوریزاده*2، ابوالقاسم عربیون3
1. اسماعیل کلانتری، کاندیدای دکتری سیاست گذاری علم و فناوری، دانشگاه تربیت مدرس
esmaeelkalantari@yahoo.com
2. محبوبه نوریزاده، کاندیدای دکتری سیاست گذاری علم و فناوری، دانشگاه تربیت مدرس(نویسنده مسئول)
nourizadeh_ir@yahoo.com
3. ابوالقاسم عربیون، دانشیار دانشگاه تهران
arabiun@ut.ac.ir
تاريخ دريافت: [15/7/98] تاريخ پذيرش: [23/11/98]
چکیده
سیر تحولات اقتصادی کشورها از اقتصاد منبعبنیان به اقتصاد دانشبنیان، ضرورت تحول مأموریت دانشگاهها از آموزش و پژوهش به سهگانه آموزش، پژوهش و کارآفرینی را دوچندان میکند. دانشجویان به عنوان یکی از مهمترین سرمایههای انسانی دانشگاهها در تحقق این امر نقش کلیدی دارند. هدف این پژوهش شناسایی و سنجش عوامل تأثیرگذار بر قصد کارآفرینانه در دانشجویان مهندسیِ دانشگاه الزهراB است. برای این منظور از راهبرد پیمایش با حجم نمونۀ 438 نفر استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی بین دانشجویان با نگرش به کارآفرینی در آنها رابطۀ مثبت معنادار دارد. همچنین نگرش به کارآفرینی با قصد کارآفرینانۀ دانشجویان رابطۀ مثبت معنادار دارد. در عوامل زمینهای، رابطۀ مثبتِ معنادار بین حمایتهای درکشده از کارآفرینی و قصد کارآفرینانه ملاحظه شد اما رابطۀ منفیِ معنادار بین موانع درکشده از کارآفرینی و قصد کارآفرینانه ملاحظه نشد. همچنین در بین رشتههای مختلف مهندسی، دانشجویان رشتۀ مهندسی مکانیک و در بین سالهای مختلف تحصیلی، دانشجویان سال اول، بیشترین قصد کارآفرینانه را دارند. مهمترین توصیههای سیاستی این پژوهش شامل آموزشهای کارآفرینی به دانشجویان، پایش مستمر نگرش به کارآفرینی و قصد کارآفرینانۀ دانشجویان و در نهایت انجام فعالیتهای ترویجی و اصلاحات ساختاری به منظور افزایش حمایت از کارآفرینیِ دانشجویی و کاهش موانع کارآفرینیِ دانشجویی است.
واژگان کلیدی: قصد کارآفرینانه؛ نگرش به کارآفرینی؛ ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی؛ دانشجویان مهندسی؛ دانشگاه الزهراB.
1. مقدمه
یکی از اصلی‌ترین نهادهایی که در ایجاد تفکر و نگرش کارآفرینی و ایجاد اشتغال پایدار میتواند نقش مهمی را ایفا کند، دانشگاهها و مراکز آموزش‌عالی هستند. دانشگاهها به عنوان سنگ بنای نظام نوآوری (ریاحی و قاضی‌نوری، 1392) دارای وظایف و کارکردهایی در توسعۀ اقتصادی و اجتماعی جوامع هستند. برنامه‌ریزی به منظور پرورش افراد کارآفرین از وظایف دانشگاهها بوده و در وهلۀ اول نیازمند فهم و درکِ درست از گرایش و قصد کارآفرینانۀ آنها و سپس برنامه‌ریزی به‌منظور ارتقا، بهبود و جهت‌دهی صحیحِ آن است؛ چرا که دانشجویانی که تحصیلات دانشگاهی خود را به پایان می‌رسانند وارد محیطی می‌شوندکه بی‌ثبات و به سرعت در حال تغییر است (Colins, 2006) و به‌دلیل ظهور فنّاوری‌‌های نو به ویژه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، مشاغل از شکل سنتی خود خارج شده و به صورت جدیدی درآمده‌اند. بدین ترتیب به افرادی نیاز است که سبدی از توانمندی‌ها را داشته باشند و بتوانند به سرعت خود را با تغییرات محیط‌های کاری پیرامون خود وفق دهند (Fallows and Steven, 2000).
در طول سی سال گذشته، پژوهشگران و سیاست‌گذاران، دانشگاهها را از جهت ارتباطشان با خلق بستری مناسب برای کارآفرینی به دقت مورد مطالعه قرار دادهاند (Grimaldi et al., 2011) و برخی از پژوهشگران به این نتیجه دست یافته‌اند که آموزشِ دانشگاهی نقش تأثیرگذاری در عملکرد و بهره‌وری کارآفرینانه ایفا میکنند (Bates, 1999; Ferrante 2005). همچنین نتیجۀ برخی از مطالعات نشان میدهد که بخشی از عملکردِ ضعیف اقتصادی در بعضی کشورها مربوط به سبک کارآفرینانه و راهبردهای تعیین‌شده در اثر سرمایه‌گذاری ضعیف در سرمایه انسانی است (Federici, 2014; Bugamelli et al., 2011). بنابراین میتوان گفت یکی از راه‌های مشارکت دانشگاهها در توسعۀ اقتصادی و اجتماعی، تربیت دانش‌آموختگان با صلاحیت است چراکه این دانش‌آموختگان از طرق مختلف از جمله کارآفرینی می‌توانند بر اقتصاد ﺗﺄثیرگذار باشند (Arvanitis et al., 2008). بدین ترتیب همان طور که ملاحظه میشود، شواهد متعددی وجود دارد که بر اهمیت قصد کارآفرینانۀ دانشجویان در انجام کارآفرینی ایشان تأکید میکند. از سوی دیگر مرور پیشینۀ پژوهشی و ادبیات موضوع (که به تفصیل در بخش چارچوب نظری این پژوهش بررسی میشود) نشان میدهد که اندیشمندان، قصد کارآفرینانه را متأثر از دو موضوع میدانند: نخست، ویژگیهای شخصیتی افراد و دوم، ویژگیهای اقتضایی محیط. نوآوری این پژوهش تلاش برای در نظر گرفتن هر دو دسته از عوامل یادشده در قالب یک چارچوب نظری و رفع این خلأ نظری است.
بدین ترتیب این پژوهش با هدف سنجش قصدکارآفرینانۀ دانشجویان دانشکده فنّی و مهندسی دانشگاه الزهراB انجام شده است. بدین منظور ابتدا با استفاده از مرور ادبیات این حوزه، به مبانی نظری و پیشینۀ پژوهشهای انجام شده در این حوزه و سپس به ارائۀ چارچوب نظری پژوهش و بررسی متغیرهای اثرگذار بر قصد کارآفرینانه (بهعنوان پیشرانِ فعالیتهای استارتاپ و کارآفرینانه) پرداخته شده است. در ادامه، روششناسی پژوهش تبیین و پس از آن، یافتههای پژوهش ارائه میشود. در نهایت به نتیجهگیری و توصیه‌ها و دلالت‌های سیاستیِ این پژوهش پرداخته میشود.
2. مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
امروزه کارآفرینی به مقوله‌ای جذاب برای افرادی که می‌خواهند مسیر شغلی خود را خود تعیین کنند تبدیل شده چراکه بدین وسیله می‌توانند با حفظ آزادی شخصی در بازار کار حضور پیدا کنند (Martinez et al., 2007). شواهد موجود گواه این مدعاست که تقریباً بخش عظیمی از افرادی که قصد کارآفرینی دارند جوان هستند و از آن‌جایی‌که در این دوره از زندگی، آگاهی و نگرش به مسیر شغلی کارآفرینانه شکل می‌گیرد، میتوان گفت مطالعه و پژوهش بر روی کارآفرینی دانشجویی موضوع مهمی برای انجام پژوهش در حوزۀ کارآفرینی است (Shirokova et al., 2015). کارآفرینی دانشجویی به عنوان تلاش برای راهاندازی یک سرمایه‌گذاری جدید توسط یک یا چند دانشجو تعریف میشود (Reynolds, 2005). مشارکت دانشجویان در فعالیتهای کارآفرینی بستگی به برنامه‌ریزی شغلی و نگرش خوداشتغالی آنان دارد که از عوامل مختلفی تأثیر می‌پذیرد. تاکنون پژوهشهای گوناگونی دربارۀ بررسی عوامل تأثیرگذار بر گرایش به کارآفرینی، قصد کارآفرینانه و رفتار کارآفرینانۀ (کارآفرینی) دانشجویان انجام شده است.
یافتههای پژوهشی که به تازگی با هدف بررسی قصد کارآفرینانۀ دانشجویان دانشگاه بین‌المللی سارایوو انجام شده است حاکی از آن است که در فضای موجود تجارب قبلی کارآفرینی، تعداد سالهای تحصیل و نگرش به کارآفرینی تعیین کنندۀ قصد کارآفرینانه در میان دانشجویان بوده است (Palalić et al., 2017). در پژوهشی که دربارۀ قصد کارآفرینانۀ دانشجویان در اقتصادهای نوظهور انجام شده، نشان داده میشود که شخصیت پیش‌فعال و محیط دانشگاه و فضای حمایتی آن، تأثیر مهمی بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان خواهد گذاشت و همچنین شخصیت کارآفرینانه تأثیر بیشتری نسبت به محیط حمایتی دانشگاه دارد (Mustafa et al., 2016). نتایج پژوهش دیگری دربارۀ گرایش به کارآفرینی دانشجویانِ در شُرف دانشآموختگی در دانشگاههای مالزی نشان میدهد عواملی مانند ویژگیهای شخصیتی، خانواده، دوستان و آموزشهای کارآفرینی بر گرایش دانشجویان به کارآفرینی تأثیرگذار بوده و جنسیت تأثیر چندانی بر انتخاب مسیر شغلی کارآفرینانۀ آنها نداشته است (Mustapha and Selvaraju, 2015). نگاش1 (2012) در بررسي قصد کارآفرینانۀ دانشجويان دانشگاههای اتیوپي با تمرکز بر رشتههای فنّاوری و کسبوکار، هنجارهای ذهني، خودکارآمدی ادراك‌شده، محیط دانشگاه، حمايت آموزشي و نگرش دانشجويان نسبت به کارآفريني را پیش‌بین‌های معنادار قصد کارآفرینانه در دانشگاههای دولتي دانستند. پژوهش دیگری در دانشگاههای ترکیه نشان میدهد پشتیبانی آموزشی مهمترین عامل در سوق‌دادن دانشجویان به کارآفرینی است چراکه اگر دانشگاه آموزش‌ها و دانش لازم و کافی را دربارۀ کارآفرینی در اختیار آنها گذارده و الهام بخش آنها در این زمینه باشد، امکان انتخاب مسیر کارآفرینانه میان دانشجویان افزایش خواهد یافت (Turker and Sonmez, 2009). سویتاریس2 و همکاران (2007) نیز بر تأثیر برنامههای آموزشی کارآفرینانه و توسعۀ مهارتهای آنها در بهبود نگرش و قصد کارآفرینانۀ دانشجویان و تمایل به راهاندازی کسب‌وکارهای نوپا تأکید کردهاند. سیگِل3 و همکاران (2005) در مطالعه‌ای بر روی 114 دانشجوی کسبوکار در ایالات متحده دریافتند خطرپذیری عامل مهمی در قصدکارآفرینانۀ دانشجویان است.
خرسندی و همکاران (1394) وضعیت میزان برخورداری دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاههای اصفهان و زنجان از دانش، توان، نگرش و خلاقیت کارآفرینی را نامطلوب دانسته و بر ضرورت تلاش و فعالیت بیشتر اعضای هیأت‌علمی و مسؤولان مربوط در این حوزه‌ها تأکید میکنند. امینی و همکاران (1393) نیز در پژوهشی به اولویت‌بندی موانع تأثیرگذار بر کارآفرینی دانشجویان تربیتبدنی پرداخته و به این نتیجه رسیدند که موانع آموزشی و فردی به ترتیب مهمترین موانع؛ و محتوای درسی و روش تدریس نیز مهمترین عامل هستند. همچنین ترس از دست دادن سرمایه و نداشتن اعتماد به نفس و فقدان احساس حمایت از دانشجویان کارآفرین از دیگر عوامل هستند. مردانشاهی و همکاران (1393) در بررسی استعداد کارآفرینی دانشجویان ورودی و خروجی دانشگاه مازندران به این نتیجه رسیدند که بالاترین رتبه در دانشجویان ورودی مربوط به عملگرایی، رؤیاپردازی و در دانشجویان خروجی مربوط به چالشطلبی است. دانشجویان ورودی در ویژگیهای کانون کنترل، نیاز به موفقیت، رؤیاپردازی و چالشطلبی اختلاف معناداری نسبت به دانشجویان خروجی داشته و استعداد کارآفرینی در دانشجویان خروجی نسبت به ورودی کمتر است که دلیل آن را به کمکارآمدی برنامههای آموزشی نسبت داده و بر ضرورت برنامه‌ریزی برای بهبود این ویژگی تأکید کردهاند.کیانی و کیانی (1391) در بررسی و مقایسۀ تمایل کارآفرینی دانشجویان دختر و پسر رشتۀ تربیتبدنی دریافتند که میان تمایل کارآفرینانه در دانشجویان دختر و پسر از نظر ویژگیهای عزم و اراده، استقلالطلبی، مخاطرهپذیری و خلاقیت تفاوت معنادار وجود دارد و به صورت کلی تمایل کارآفرینانۀ دانشجویان پسر از دانشجویان دختر بیشتر است. امیری و مرادی (1387) چهار عامل سبک مديريت، محتوای دروس، نظام اداری - مالي و عملكرد کارکنان دانشگاه را به‌ترتیب، بهعنوان مهم‌ترين موانع درون دانشگاهي نگرشهای کارآفرينانۀ دانشجويان ذکر کردهاند. زالی و همکاران (1386) نیز در بررسی ارزیابی ویژگیهای کارآفرینی دانشجویان دانشگاه مازندران دریافتند که در حدود 21 درصد از دانشجویان دارای ویژگیهای کارآفرینی بوده و در این میان نیز ویژگی عزم و اراده امتیاز بالاتری را نسبت به سایر ویژگیهای توفیق‌طلبی، استقلالطلبی، خطرپذیری و خلاقیت دارد. جدول 1 خلاصۀ یافتههای پیشینۀ پژوهش را نشان میدهد.
جدول 1- برخی از پژوهشهای مرتبط با قصد کارآفرینانۀ دانشجویان (محققساخته)
پژوهشگر | سال | یافته |
عبدالحلیم و همکاران4 | 2019 | قصد کارآفرینانۀ دانشجویان متأثر از آموزش کارآفرینی، نگرش به کارآفرینی و رفتار کارآفرینانۀ آنها است. |
باردا سانچز و آتینزا ساهوکوئیلو5 | 2018 | قصد کارآفرینانۀ دانشجویان مهندسی متأثر از آموزش کارآفرینی به آنها است. |
پالاتیک6 و همکاران | 2017 | تجارب قبلی کارآفرینی، تعداد سال تحصیل و نگرش به کارآفرینی تعیین کننده قصد کارآفرینانه در میان دانشجویان است. بهبود کلی محیط کسب و کار و آموزش کارآفرینی میتواند قصد کارآفرینی دانشجویان را افزایش دهد. |
مصطفی7 و همکاران | 2016 | شخصیت پیش‌فعال و محیط دانشگاه و فضای حمایتی آن تأثیر مهمی بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان خواهد گذاشت و همچنین شخصیت کارآفرینانه تأثیر بیشتری نسبت به محیط حمایتی دانشگاه دارد. |
مصطفی و سِلواراجو8 | 2015 | عواملی نظیر ویژگیهای شخصیتی، خانواده و دوستان و آموزشهای کارآفرینی بر گرایش آنان به کارآفرینی مؤثر بوده و جنسیت تأثیر چندانی بر انتخاب مسیر شغلی کارآفرینانه ندارد. |
نگاش | 2012 | هنجارهای ذهني، خودکارآمدی ادراك‌شده، محیط دانشگاه، حمايت آموزشي، و نگرش دانشجويان نسبت به کارآفريني را پیش‌بین‌های معنادار قصد کارآفرینانۀ در دانشگاههای دولتي هستند. |
توکر و سونمز9 | 2009 | پشتیبانی آموزشی مهمترین عامل در سوق‌دادن دانشجویان به کارآفرینی است چراکه اگر دانشگاه آموزش‌ها و دانش لازم و کافی را در مورد کارآفرینی در اختیار آنان گذارده و الهام بخش آنها در این زمینه باشد، امکان انتخاب مسیر کارآفرینانه میان دانشجویان افزایش خواهد یافت. |
سویتاریس و همکاران | 2007 | برنامههای آموزشی کارآفرینانه و توسعه مهارتهای دانشجویان در بهبود نگرش و قصد کارآفرینانه آنان و تمایل به راه‌ندازی کسب‌و کارهای استارتاپ مؤثر است. |
سیگل و همکاران | 2005 | خطرپذیری عامل مهمی در قصدکارآفرینانه دانشجویان است، صحّه گذاشتند. |
معتقد و همکاران | 1398 | متغیرهای محیطی، متغیرهای فرهنگ کارآفرینی و سیاست دولت بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان اثر مثبت دارد اما متغیر محیط دانشگاهی بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان رابطه ندارد. |
قناعتی و همکاران | 1396 | آموزش کارآفرنی در افزایش باور دانشجویان به کارآمدی کارآفرینانه اثر مثبت دارد. |
خرسندی و همکاران | 1394 | وضعیت دانش، توانش، نگرش و خلاقیت کارآفرینی دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاههای اصفهان و زنجان از را نامطلوب است وتلاش و فعالیت بیشتر اعضای هیات‌علمی و مسوولان ذی‌ربط در این حوزه‌ها ضروری است. |
امینی و همکاران | 1393 | موانع آموزشی و فردی به ترتیب مهمترین موانع مؤثر بر کارفرینی دانشجویان تربیت بدنی بوده و محتوای درسی و روش تدریس نیز مهمترین عوامل بوده و همچنین ترس از دست دادن سرمایه و نداشتن اعتماد به نفس و عدم احساس حمایت از دانشجویان کارآفرین از دیگر عوامل مؤثر بر کارآفرین دانشجویان بودند. |
مردانشاهی و همکاران | 1393 | بالاترین رتبه استعداد کارآفرینی در دانشجویان ورودی دانشگاه مازندران مربوط به عملگرایی، رویاپردازی و در دانشجویان خروجی مربوط به چالشطلبی است. دانشجویان ورودی در ویژگیهای کانون کنترل، نیاز به موفقیت، رویاپردازی و چالشطلبی اختلاف معناداری نسبت به دانشجویان خروجی داشته و استعداد کارآفرینی در دانشجویان خروجی نسبت به ورودی کمتر بوده که دلیل آن‌را به کم کارآمدی برنامههای آموزشی نسبت داده و بر ضرورت برنامه‌ریزی برای بهبود این ویژگی تاکید کردهاند. |
کیانی و کیانی | 1391 | میان تمایل کارآفرینانه در دانشجویان دختر و پسر از نظر ویژگیهای عزم و ارداه، استقلال طلبی، ریسک‌پذیری و خلاقیت تفاوت معنادار وجود دارد و به صورت کلی تمایل کارآفرینانه دانشجویان پسر از دانشجوین دختر بیشتر است. |
امیری و مرادی | 1387 | چهار عامل سبک مديريت، محتوای دروس، نظام اداری- مالي و عملكرد کارکنان دانشگاه را به‌ترتیب، بهعنوان مهم‌ترين موانع درون دانشگاهي نگرشهای کارآفرينانه دانشجويان است. |
زالی و همکاران | 1386 | حدود 21 درصد از دانشجویان دانشگاه مازندران دارای ویژگیهای کارآفرینی بوده و در این میان نیز ویژگی عزم و اراده امتیاز بالاتری را نسبت به سایر ویژگیهای توفیق‌طلبی، استقلالطلبی، خطرپذیری و خلاقیت دارد. |
3. چارچوب نظری
برای داشتن درکی درست از قصد کارآفرینانه، باید در بررسی مطالعاتِ کارآفرینی میان دو دیدگاه مبتنی بر مدل شخصیتی و دیدگاه مبتنی بر تفکر اقتضایی تفاوت قائل شویم. پرسش اصلی در مطالعات مبتنی بر مدل ویژگیهای شخصیتی این‌است که چرا افراد ویژهای به عنوان کارآفرین موفق هستند. در این مطالعات ویژگیهای شخصیتیِ کارآفرینان موفق در بافتار و زمینۀ موقعیتی آنها مطالعه نمی‌شود. اما مدل‌هایی که بر اساس تفکر اقتضایی هستند، ویژگی‌هایی که برای کارآفرینی مورد نیاز است در محیط شرکت و وضعیت غالب (Giland and Livine, 1986) مورد تأکید است. بدین معنی که فارغ از تأثیر ویژگیهای شخصیتی، تأثیر عوامل زمینهای10 یعنی عواملی که خارج از کنترل فرد بوده ولی بر تصمیمات فرد اثرگذارند بر گرایش و قصد کارآفرینانه نیز باید بررسی شوند که در یک تقسیم‌بندی به دو دستۀ حمایت‌هایِ درکشده11 و موانعِ درکشده12 (Lüthje and Franke, 2003) تقسیم میشوند. در این مقاله نیز تلاش شده تا چارچوب نظری مبتنی بر ادغام دو دیدگاه در نظر گرفته شود. شکل 1 چارچوب نظری پژوهش را نشان میدهد.
شکل1- چارچوب نظری پژوهش (محقق ساخته)
3-1. ویژگیهای شخصیتی
ویژگیهای شخصیتی به‌وسیلۀ تعاملات میان افراد و محیط شکل می‌گیرند که در این میان وضعیت زندگی، انتظارات و تغییرات در زندگی افراد نقش اساسی را بازی میکنند. نظریه‌هایی که در پژوهشِ کارآفرینی بیشترین کاربرد را دارند نظریۀ نیاز به کسب موفقیت مککِلِه‌لند (1961) و نظریه کانون کنترل روتر(1966) است. بر طبق نظریۀ مککِلِه‌لند افرادی که نیاز شدیدی به موفقیت دارند افرادی هستند که می‌خواهند مشکلات را خودشان حل و برای رسیدن به اهداف با استعانت از توان شخصی خود تلاش کنند. این نظریه بیان می‌دارد افرادی که نیاز به موفقیت شدید دارند معمولاً مسیرِ خود را در کارآفرینی پیدا کرده و بهعنوان کارآفرین موفق‌تر از سایرین عمل میکنند. همین‌طور بر طبق نظریۀ روتر(1966)، کانون کنترلِ یک فرد میتواند درونی یا بیرونی در نظر گرفته شود. کنترلِ درونی بر کنترلِ یک فرد بر زندگی خودش دلالت داشته و نتایج اقدامات یک فرد بر اثر رفتار یا ویژگیهای پایدار همان فرد است. کنترلِ بیرونی بر نگرشی دلالت دارد که بر اقدامات افراد دیگر یا سرنوشت، شانس یا بخت تمرکز دارد. مطابق نظریۀ روتر(1966)، کنترلِ درونی وابسته به یادگیری بوده و بنابراین تلاش فعالانه را برمی‌انگیزد درحالی‌که کنترلِ بیرونی مانع یادگیری شده و منفعل بودن را ترغیب میکند.کانون کنترل درونی معمولاً با ویژگیهای کارآفرینانه مرتبط است(Lüthje and Franke, 2003).
لیتانِن13 (2000) ویژگیهای کارآفرینی را شامل توانایی خطرپذیری، نوآوری، اشتراک مساعی، دانش فنی، بازار و بازاریابی، مهارتهای مدیریت کسبوکار، نگرش مثبت به کسبوکار و توانایی برای شکار فرصت‌ها شناسایی کرده است. هوارد14 (2004) در پژوهش خود به این نتیجه رسید که رابطۀ مستقیمی بین پرورش ویژگیهای استقلالطلبی، مخاطرهپذیری، انگیزۀ پیشرفت، کنترل‌درونی، اعتماد بهنفس، جسارت و خلاقیت دانشجویان با توسعۀ قابلیت‌ها و توانایی کارآفرینی آنان وجود دارد. برخی از مطالعات نیز نشان میدهند که سازۀ خطرپذیری بیشترین ادبیات را در کارآفرینی به‌خود اختصاص داده و توانایی مواجهه و غلبه بر مخاطرات به عنوان اصلی‌ترین ویژگی کارآفرینان شناخته شد است (.(Okhomina, 2010 برخی از مطالعات ويژگی‌هاي شخصيتي كارآفرينانه مانند همکاری، توانايي حل مسأله، پشتكار، انگيزۀ موفقيـت، خلاقيت و نوآوری، پافشاري بر حل مسأله، تحمّل ابهام، تحمّل شكست، اعتماد به نفس، خطرپـذيري، استقلال‌طلبي، خوش‌بيني به آينده، كانون كنترل درونی و هماهنگی و برقراری ارتباط با دیگران را نیز برشمردهاند (فيض و صفايي، 1388؛ پارسا و همکاران، 1390؛ نعمتی، 1392). پارسا و همکاران (1390) موفقيت كارآفريني را به ویژگیهای فردی مانند تصورات، بيـنش، نـوآوري و خطر كردن وابسته میدانند. همچنین در پژوهشی دیگر پنج ویژگی اصلی کانون‌کنترل درونی، انگیزۀ پیشرفت بالا، خلاقیت زیاد، خطرپذیری متعادل و تحمّل ابهام بالا به عنوان ویژگیهای اصلی شخصیتی کارآفرینانه شناسایی شدند (کردنائیج و همکاران، 1386).
3-2. عوامل زمینهای (خارجی)
نظریههای روانشناختی بر تعدادی از متغیرهای زمینهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که ممکن است بر آمادگی راهاندازی یک کسبوکار جدید اثرگذار باشند، تأکید کردهاند. این مطالعات عواملی همچون نگرشهای اقتصادی-اجتماعی به کارآفرینی، در دسترس‌بودن منابع مالی و همچنین وجودِ مراکز رشد کسب‌وکارهای کوچک را مورد بررسی قرار دادهاند (Shapero, 1984). این عوامل همچون ویژگیهای شخصیتی تسهیلکننده‌های مهمی برای فعالیتهای کارآفرینی بوده تا آنجا که برخی از پژوهشگران به‌منظور تبیین قصد کارآفرینانه، فرد را در بافتار یا زمینۀ محیطی خود در نظر گرفته و مدلی را ارائه دادهاند که تعاملات میان شخصیت و عوامل محیطی را دربرمی‌گیرد (Lüthje and Franke, 2003).
3-2-1. حمایتهای درکشده
پیمایش انجام‌شده در میان دانشجویان فنّاوری از چهار کشور مختلف نشان میدهد که ترجیحات شغلی، باور و اعتقاد به کارآفرینی تحت تأثیر تصویر کارآفرینی بهعنوان گزینۀ شغلی و حمایتهای درک شده از محیط دانشگاه است (Autio et al., 1997). فضای خلاقانۀ دانشگاه، وجود قوانین حمایتی مناسب و کافی برای پشتیبانی از دانشجویان کارآفرین، وجود بودجه و اعتبار لازم برای راهاندازی شرکت‌های نوپا در اختیار اساتید و دانشجویان ازجمله حمایتهای درک شده تأثیرگذار بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان است.
3-2-2. موانع درکشده
علاوه‌بر تأثیر حمایتهای درکشده بر قصدکارآفرینانه، باید به تأثیر منفی و بازدارندۀ موانع درکشده نیز بر این قصد توجه کرد. برخی از این موانع در طبیعت و ذاتِ کارآفرین ممکن است وجود داشته باشند مانند گریز از مخاطره، ترس از شکست، گریز از استرس و کارِ زیاد که موانع روانشناختی هستند. دستۀ دیگر موانعِ نهادی مانند کمبود منابع و امکانات (منابع مالی و ...) و فقدان یا کمبود کمک‌های دولتی هستند. دستۀ آخر نیز در زمرۀ موانع اجتماعی مانند فقدان شبکه‌سازی می‌باشند (Singh Sandhu et al. 2011). برخی از پژوهشگران به موانع نهادی دیگری که کارآفرینان واقعی با آن مواجه میشوند همچون فقدان منابع مالی، مسائل زیرساختی، فقدان آموزش کافی و مناسب، قوانین حقوقی و مالکیتی ضعیف و فساد (Chu et al., 2007; Benzing et al., 2009) اشاره کردهاند.
همچنین در پژوهش وِدارایتی (2014) به چهار دسته مانع بر سر راه کارآفرینی اشاره شده است که هر دسته خود شامل زیرموانع میباشد: 1- بی‌ثباتی بازارها و زیرساخت‌های مالی شامل امکانِ ضعیف دریافت وام، نرخِ بالایِ بهرۀ استرداد وام، قیمت بالای خدماتِ مشاورۀ کسبوکار، فقدان اختصاص وام برای راهاندازی کسبوکار؛ 2- موانع فرهنگی- روانشناختی شامل کمبودِ نیاز به ابراز وجود، کمبود استقلال، فقدان تمایل به کسبوکار خانوادگی، فقدان تمایل به مسئولیت گرفتن، فقدان تمایل به خطر کردن؛ 3- موانع اطلاعاتی شامل کمبود اطلاعات دربارۀ ایجاد یک کسب و کار، فقدان اطلاع از منابع احتمالی تأمین مالی کسبوکار، فقدان اطلاعات دربارۀ مدیریت تجاری؛ 4- موانع اجتماعی- اقتصادی شامل فقدان دارابودن مهارتهای کارآفرینی، فقدان دانش کارآفرینی، فقدان ایدۀ کسبوکار، فقدان ارتباطات خانوادگی با کسبوکار، فقدان منابع مالی شخصی و فقدان مشارکت در محیط تجاری ( Kvedaraite, 2014).
3-3. نگرش به کارآفرینی
نگرش نسبت به رفتار، متغیری فردی و شخصی است که طی آن رفتار از دیدگاه خود فرد ارزیابی میشود. به بیان دیگر از دیدگاه شخص کارآفرین تا چه اندازه راهاندازی کسبوکار جذاب به نظر میرسد (Krueger et al., 2000). در روانشناسی اجتماعی و نظریههای شناختی نیز، ادراکات متعددی از نقش برخی عقاید و نگرشهای در پدیدۀ خلق کسبوکار جدید ارائه گردیده است که مؤید تأثیر نقش نگرش بر قصد شروع یک کسبوکار کارآفرینانه است. در واقع هر اندازه شخص نگرش مثبتی نسبت به فعالیتهای کارآفرینانه داشته باشد، کارآفرینی را امری شدنی و ممکن درک کرده و احتمال پایداری قصد کارآفرینانه بیشتر خواهد شد (Barbosa et al., 2006).
3-4. قصد کارآفرینانه
کارآفرینی یا رفتارکارآفرینانه میتواند بهعنوان کشف، ارزیابی و بهره‌برداری از یک فرصت تعریف شود(Shane and Venkataraman, 2000) و بهترین پیش‌بینیکنندۀ این رفتار همان قصد کارآفرینانه است (linan et al.2011). قصد کارآفرینانه براساس تعریف دیده‌بان جهانی کارآفرینی 15انتظار راهاندازی کسبوکار در دوازده ماه آینده است (GEM,2017). بر اساس چارچوب مفهومی شِین و ونکاتارامان16 (2000)، رفتار کارآفرینی میتواند به عنوان کشف، ارزیابی و بهره برداری از یک فرصت تعریف شود. هر رفتار برآمده از اقداماتی است که افراد در ارتباط با ترجیحات شخصی و موقعیت‌ها و شرایط خارجی خود آن را انجام میدهند. قصد کارآفرینانۀ دانشجویان و نتیجۀ آن یعنی رفتار کارآفرینانه، بر اثر نگرش آنها به کارآفرینی شکل می‌گیرد (Van Gelderen et al., 2008). به بیان دیگر اقداماتی که به راهاندازی یک کسبوکار جدید منجر میشود بیشتر با قصد و نیت انجام میشود نه خودبخود؛ و توسط نگرش دانشجویان تعیین میشود که این نگرش به نوبۀ خود برآمده از عواملی همچون ویژگیهای شخصیتی و عوامل و شرایط زمینهای (موقعیتی) است (Ajzen, 1991; Krueger et al, 2000).
4. روششناسی
این پژوهش یک پژوهشِ کاربردی و به روش کمّی میباشد. هدف پژوهش شناسایی و سنجش عوامل تأثیرگذار بر قصد کارآفرینانه در دانشجویان مهندسی دانشگاه الزهراB است. برای این منظور از راهبرد پیمایش استفاده میشود. جامعۀ آماری شامل دانشجویان فنّی مهندسی (مهندسی رایانه گرایش نرمافزار، مهندسی رایانه گرایش فنّاوری اطلاعات، مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی عمران، مهندسی صنایع) است که در دانشگاه الزهراB و در مقطع کارشناسی در سالهای اول، دوم، سوم یا چهارم مشغول به تحصیل هستند. جامعۀ آماری مورد نظر شامل 900 نفر میباشد که برای تعیین حجم نمونۀ آماری از رابطۀ کوکران استفاده شده است. شکل 1 رابطۀ کوکران را نشان میدهد.
رابطه 1- رابطۀ کوکران برای تعیین حجم نمونه (سرمد و همکاران، 1388)
بدین ترتیب با در نظر گرفتن سطح اطمینان 99 درصد و خطای معیار 5 درصد، حجم نمونۀ آماری حدود 230 نفر محاسبه میشود اما به دلیل افزایش دقت و کاهش خطا تعداد بیشتری پرسشنامه توزیع و در نهایت 438 پرسشنامۀ معتبر جمعآوری شد. همچنین نمونهگیری به روش نمونهگیری در دسترس انجام شد. البته در هنگام نمونهگیری تلاش شد تا از هر شش رشتۀ مهندسی در دانشگاه الزهراB و از هر چهار سال تحصیلی در مقطع کارشناسی، تعداد قابل توجهی در حجم نمونه قرار داشته باشند (توضیحات بیشتر دربارۀ شاخصهای توصیفیِ نمونۀ آماری در بخش یافتهها بیان میشود). بر اساس چارچوب نظریِ پژوهش، فرضیههای پژوهش بدین شرح تدوین شده است:
فرضیۀ 01: «مخاطرهپذیریِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 02: «کانون کنترل درونیِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 03: «نیاز به موفقیتِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 04: «سلاست فکریِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 05: «عملگراییِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 06: «تحمّل ابهامِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 07: «رؤیاپردازیِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 08: «چالشطلبیِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 09: «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان» با «قصد کارآفرینانۀ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 10: «حمایتهای درکشدۀ دانشجویان» با «قصد کارآفرینانۀ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد.
فرضیۀ 11: «موانع درکشدۀ دانشجویان» با «قصد کارآفرینانۀ دانشجویان»، رابطۀ منفی معنادار دارد.
دادههای این پژوهش با استفاده از پرسشنامه گردآوری شده که در اردیبهشت سال 1396 بین دانشجویان مهندسی دانشگاه الزهراB توزیع شده است. پرسشنامۀ این پژوهش شامل 44 پرسش در قالب پنج سازه (بر اساس طیف پنج گزینهایِ لیکرت) و حاصل ادغام چند پرسشنامۀ استاندارد در حوزۀ کارآفرینی است. گویههای سازۀ ویژگیهای شخصیتی با استفاده از دو پرسشنامۀ کردنائیج و همکاران (1386) و لوجه و فرانکه17 (2003)؛ گویههای سازۀ موانع درکشده و سازۀ حمایتهای درکشده با استفاده از دو پرسشنامۀ رضوی و همکاران (1391) و لوجه و فرانکه (2003)؛ گویههای سازۀ نگرش به کارآفرینی با استفاده از پرسشنامۀ لوجه و فرانکه (2003)؛ و گویههای سازۀ قصد کارآفرینانه با استفاده از پرسشنامۀ لینان و همکاران18 (2011) تدوین شده است. بنابراین روایی پرسشنامه پیش از این توسط چندین نفر از خبرگان در پژوهشهای دیگر تأیید شده است. همچنین برای تأیید پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. جدول 2 مقادیر ضریب آلفای کرونباخ را، که با استفاده از نرمافزار SPSS محاسبه شده، برای هر یک از سازههای پرسشنامه و برای کل پرسشنامه نشان میدهد.
جدول 2- مقادیر ضریب آلفای کرونباخ برای سازههای پرسشنامه و کل پرسشنامه (محققساخته)
ردیف | نام سازه | مقدار آلفای کرونباخ | ردیف | نام سازه | مقدار آلفای کرونباخ |
1 | ویژگیهای شخصیتی | 76/0 | 4 | نگرش به کارآفرینی | 70/0 |
2 | موانع درکشده | 70/0 | 5 | قصد کارآفرینانه | 92/0 |
3 | حمایتهای درکشده | 84/0 | 6 | کل پرسشنامه | 86/0 |
همانطور که در جدول ملاحظه میشود مقادیر ضریب آلفای کرونباخ برای همۀ سازهها و کل پرسشنامه، بزرگتر از 7/0 و بنابراین پایایی پرسشنامه مورد تأیید است. برای تحلیل دادهها از روشهای آمار توصیفی و آمار استنباطی به ویژه آزمون همبستگی با استفاده از نرمافزار SPSS استفاده شده است.
5. یافتهها
5-1. تحلیل توصیفی
از 438 نفر دانشجوی مهندسی بهعنوان نمونۀ آماری در این پژوهش، به ترتیب 101 نفر در رشتۀ مهندسی رایانه گرایش نرمافزار، 71 نفر در رشتۀ مهندسی رایانه گرایش فنّاوری اطلاعات، 71 نفر در رشتۀ مهندسی صنایع، 58 نفر در رشتۀ مهندسی برق، 66 نفر در رشتۀ مهندسی مکانیک و 71 نفر در رشتۀ مهندسی عمران تحصیل میکنند. شکل 2 نمودار دایرهای توزیع نمونۀ آماری را به لحاظ رشتۀ تحصیلی نشان میدهد.
شکل 2- توزیع نمونۀ آماری به لحاظ رشتۀ تحصیلی (محققساخته)
همچنین از 438 نفر دانشجوی مهندسی به عنوان نمونۀ آماری در این پژوهش، 96 نفر در سال اول، 119 نفر در سال دوم، 121 نفر در سال سوم و 102 نفر در سال چهارم مشغول به تحصیل هستند. شکل 3 نمودار دایرهای توزیع نمونۀ آماری را به لحاظ سال تحصیلی نشان میدهد.
شکل 3- توزیع نمونۀ آماری به لحاظ سال تحصیلی (محققساخته)
در ادامۀ تحلیل توصیفی داده به محاسبۀ میانگین، انحراف معیار، چولگی و کشیدگیِ سازههای پژوهش میپردازیم. جزئیات محاسبات مورد نظر در جدول 3 نشان داده شده است. همچنین با در نظر گرفتن نقطۀ برشِ 3، وضعیت کلّی در هر سازه در ستون آخر جدول 3 قابل ملاحظه است.
جدول 3- مقادیر شاخصهای توصیفیِ سازههای پژوهش (محققساخته)
ردیف | نام سازه | میانگین | انحراف معیار | چولگی | کشیدگی | وضعیت کلّی | |
1 | ویژگیهای شخصیتی | مخاطرهپذیری | 83/3 | 77/0 | 53/0- | 19/0- | زیاد |
کنترل درونی | 63/3 | 65/0 | 42/0- | 05/0- | زیاد | ||
نیاز به موفقیت | 68/3 | 83/0 | 43/0- | 54/0- | زیاد | ||
سلاست فکری | 14/3 | 96/0 | 11/0- | 78/0- | زیاد | ||
عملگرایی | 28/4 | 69/0 | 20/1- | 85/1 | زیاد | ||
تحمّل ابهام | 66/2 | 82/0 | 07/0 | 44/0- | کم | ||
رؤیاپردازی | 58/3 | 93/0 | 38/0- | 76/0- | زیاد | ||
چالشطلبی | 47/3 | 05/1 | 33/0- | 94/0- | زیاد | ||
نیمرخ کارآفرینی | 56/3 | 48/0 | 30/0- | 32/0 | مثبت | ||
2 | موانع درکشده | 98/3 | 55/0 | 72/0- | 99/0 | زیاد | |
3 | حمایتهای درکشده | 49/2 | 78/0 | 80/0 | 62/0 | کم | |
4 | نگرش به کارآفرینی | 23/3 | 02/1 | 10/0- | 94/0- | مثبت | |
5 | قصد کارآفرینانه | 14/3 | 12/1 | 05/0- | 00/1- | زیاد | |
بر اساس جدول 3 میانگین همۀ هشت ویژگی شخصیتی کارآفرینی، به جز تحمّل ابهام، در دانشجویان بالاتر از نقطۀ برش (عدد 3) است. همچنین نیمرخ کارآفرینی، وضعیت کلّیِ ویژگیهای شخصیتی دانشجویان در هشت ویژگی شخصیتیِ یادشده، مثبت است. یعنی ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی در دانشجویان مهندسی دانشگاه الزهراB تا حد قابل قبولی وجود دارد. از نظر دانشجویان موانع کارآفرینی، زیاد و حمایتهای انجام شده از آن، کم است. در مجموع بر اساس یافتههای این پژوهش، نگرش به کارآفرینی در دانشجویان، مثبت و قصد کارآفرینانه در آنان، زیاد است.
برای مقایسۀ هشت ویژگی شخصیتی بین دانشجویان رشتههای مختلف مهندسی، از نمودار میلهای استفاده میکنیم. شکل 4 میانگین ویژگیهای شخصیتی را بین دانشجویان رشتههای مختلف مهندسی نشان میدهد.
شکل 4- میانگین هشت ویژگی شخصیتی بین دانشجویان رشتههای مختلف مهندسی (محققساخته)
5-2. تحلیل استنباطی
برای بررسی فرضیههای پژوهش از آزمون همبستگی با استفاده از نرمافزار SPSS استفاده میکنیم. خروجی نرمافزار پس از اجرای آزمون همبستگی در جدول 4 ملاحظه میشود.
جدول 4- خروجی نرمافزار SPSS پس از اجرای آزمون همبستگی برای بررسی فرضیهها (محققساخته)
ردیف | فرضیه | ضریب همبستگی | سطح معنیداری (دو دامنه) | نتیجه |
1 | «مخاطرهپذیریِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **28/0 | 000/0 | تأیید |
2 | «کانون کنترل درونیِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **16/0 | 001/0 | تأیید |
3 | «نیاز به موفقیتِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **18/0 | 000/0 | تأیید |
4 | «سلاست فکریِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **20/0 | 000/0 | تأیید |
5 | «عملگراییِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **16/0 | 001/0 | تأیید |
6 | «تحمّل ابهامِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | 04/0- | 422/0 | رد |
7 | «رؤیاپردازیِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **39/0 | 000/0 | تأیید |
8 | «چالشطلبیِ دانشجویان» با «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **31/0 | 000/0 | تأیید |
9 | «نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان» با «قصد کارآفرینانۀ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **58/0 | 000/0 | تأیید |
10 | «حمایتهای درکشدۀ دانشجویان» با «قصد کارآفرینانۀ دانشجویان»، رابطۀ مثبت معنادار دارد. | **17/0 | 000/0 | تأیید |
11 | «موانع درکشدۀ دانشجویان» با «قصد کارآفرینانۀ دانشجویان»، رابطۀ منفی معنادار دارد. | 13/0 | 005/0 | رد |
در جدول 4 علامت ** در کنار ضریب همبستگی، به معنی تأیید فرضیه در سطح معنیداری 99 درصد است. همانطور که در جدول 3 ملاحظه میشود، به جز فرضیههای 6 و 11، سایر فرضیههای پژوهش تأیید میشود. بدین ترتیب همۀ ویژگیهای شخصیتیِ دانشجویان، به جز تحمّل ابهام، با نگرش به کارآفرینیِ آنها رابطۀ مثبت معنادار دارد. همچنین نگرش به کارآفرینی با قصد کارآفرینانۀ دانشجویان؛ و حمایتهای درکشده با قصد کارآفرینانۀ دانشجویان رابطۀ مثبت معنادار دارد. اما فرضیۀ یازدهم مبنی بر وجود رابطۀ منفیِ معنادار بین موانع درکشده با قصد کارآفرینانۀ دانشجویان، تأیید نشد. دربارۀ رد شدن فرضیۀ یازدهم در بخش بحث و نتیجهگیری، بیشتر توضیح خواهیم داد.
مقایسۀ میانگین پنج سازه در سالهای مختلف نشان میدهد، موانع درکشده در همۀ سالهای تحصیل بیشترین امتیاز را بین سایر سازهها دارد و دانشجویان سال سوم بیشتر از سایر دانشجویان به وجود موانع کارآفرینی باور دارند. در سوی مقابل، حمایتهای درکشده در همۀ سالهای تحصیلی کمترین امتیاز را بین سایر سازهها دارد. البته دانشجویانِ سالهای بالاتر نسبت به دانشجویان سالهای پایینتر، حمایتهای بیشتری را درک میکنند. نگرش به کارآفرینی بین دانشجویان سالهای مختلف، متفاوت است و دانشجویانِ سال دوم، نگرش مثبتتری به کارآفرینی دارند. همچنین نیمرخ کارآفرینی در تمام سالهای تحصیلی تقریباً مقدار ثابتی دارد. البته دانشجویان سال اول اندکی دارای ویژگیهای کارآفرینیِ بیشتری نسبت به سایر دانشجویان هستند. وضعیتِ دانشجویان در مهمترین سازۀ این پژوهش، یعنی قصد کارآفرینانه، بسیار قابل تأمل است. دانشجویان در سال اول بیشتر از سایر دانشجویان قصد کارآفرینانه دارند. شکل 4 میانگین پنج سازۀ پژوهش را بین دانشجویان در سالهای مختلف تحصیل نشان میدهد.
شکل 4- میانگین پنج سازۀ پژوهش بین دانشجویان در سالهای مختلف تحصیل (محققساخته)
مقایسۀ میانگین پنج سازۀ پژوهش بین رشتههای مختلف مهندسی نشان میدهد، دانشجویان در هر شش رشتۀ مهندسی به سازۀ موانع درکشده، بیشترین امتیاز و به سازۀ حمایت درکشده، کمترین امتیاز را دادهاند. دانشجویان رشتۀ مهندسی مکانیک، بهرغم اینکه کمترین حمایت و بیشترین موانع را درک میکنند، نسبت به سایر رشته، بیشترین قصد کارآفرینانه و بیشترین نیمرخ کارآفرینی دارند و در نگرش به کارآفرینی هم، پس از دانشجویان رشتۀ مهندسی صنایع، رتبۀ دوم را کسب کردهاند. شکل 5 میانگین پنج سازۀ پژوهش را بین دانشجویان رشتههای مختلف مهندسی نشان میدهد.
شکل 5- میانگین پنج سازۀ پژوهش بین دانشجویان رشتههای مختلف مهندسی (محققساخته)
6. بحث، نتیجهگیری و توصیههای سیاستی
بر اساس یافتههای این پژوهش نیمرخ کارآفرینی در دانشجویان رشتۀ مهندسی دانشگاه الزهراB به صورت کلّی مثبت است. بدین ترتیب که دانشجویان مهندسی دانشگاه الزهراB در هفت ویژگی شخصیتی کارآفرینی دارای وضعیت مطلوبی هستند. این هفت ویژگی شخصیتی در رشتههای مختلف مهندسی دارای قوت و ضعف است اما به صورت میانگین و به ترتیبِ امتیاز عبارتند از: عملگرایی، مخاطرهپذیری، نیاز به موفقیت، کنترل درونی، رؤیاپردازی، چالشطلبی و سلاست فکری. همچنین این دانشجویان در ویژگیِ تحمّل ابهام وضعیت مطلوبی ندارند. دانشجویان رشتههای مهندسی دانشگاه الزهراB بهرغم اینکه موانع کارآفرینی را زیاد و حمایت از کارآفرینی را کم میدانند، اما نگرشِ مثبتی به کارآفرینی دارند و قصد کارآفرینانه در آنها زیاد است.
دانشجویان رشتۀ مهندسی مکانیک نسبت به سایر رشتههای مهندسی؛ همچنین دانشجویان سال اول نسبت به سایر دانشجویان، قصد کارآفرینانۀ بیشتری دارند. جای تأمل است که قصد کارآفرینانه در بین دانشجویان با ارتقای سنوات تحصیل، کاهش مییابد. در پژوهشی که در ترکیه انجام شده، نشان داده میشود که پشتیبانی آموزشی مهمترین عاملِ تأثیرگذار بر گرایش دانشجویان به سمت کارآفرینی است (Turker and Sonmez Selçuk, 2009). همچنین در پژوهش دیگری نیز تأثیر برنامههای آموزشی و توسعۀ مهارتها بر گرایش دانشجویان به کارآفرینی و افزایش قصد کارآفرینانه تأیید میشود (Souitaris et al., 2007). لذا یک سؤال چالشی در این میان مطرح میشود: آیا شیوه و محتوای آموزشی در دانشگاه الزهراB موجب کاهش گرایش دانشجویان به کارآفرینی میشود؟ از آنجا که گردآوری دادههای این پژوهش در یک مقطع زمانی (اردیبهشت سال 1396) انجام شده، بنابراین نتیجهگیری دربارۀ تأثیر منفی تحصیلات دانشگاهی بر قصد کارآفرینانه، از محدودیتهای این پژوهش است. لیکن برای رفع این محدودیت پیشنهاد میشود پژوهشی طولی به منظور بررسی این پرسش پژوهشی (تأثیر تحصیلات دانشگاهی بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان) انجام شود.
بر اساس این پژوهش همۀ ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی (عملگرایی، مخاطرهپذیری، نیاز به موفقیت، کنترل درونی، رؤیاپردازی، چالشطلبی و سلاست فکری) به جز ویژگی تحمّل ابهام، با نگرش به کارآفرینی بین دانشجویان دانشگاه الزهراB رابطۀ مثبت معنادار دارد. در پژوهشهای دیگر نیز تأثیر ویژگیهای شخصیتی بر گرایش به فعالیتهای کارآفرینیِ دانشجویان گزارش شده است. به عنوان مثال در پژوهشی در مالزی، نشان داده شده ویژگیهای شخصیتیِ دانشجویانِ در آستانۀ دانشآموختگی بر گرایش به کارآفرینیِ آنها تأثیرگذار است (Mustapha and Selvaraju, 2015). در پژوهش دیگری نیز بین دانشجویان مؤسسۀ فنّاوری ماساچوست، دو ویژگی شخصیتیِ مخاطرهپذیری و مرکز کنترل درونی بر نگرش به کارآفرینیِ دانشجویان تأثیرگذار دانسته شده است (Lüthje and Franke, 2003). همچنین نگرش به کارآفرینی بین دانشجویان دانشگاه الزهراB با قصد کارآفرینانۀ آنها رابطۀ مثبت معنادار دارد. تأثیر نگرش به کارآفرینی بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان نیز در بین دانشجویان مؤسسۀ فنّاوری ماساچوست مشاهده شده است (Lüthje and Franke, 2003).
علاوه بر این، حمایتها از کارآفرینی که توسط دانشجویان دانشگاه الزهراB درک شده با قصد کارآفرینانۀ آنها رابطۀ مثبت معنادار دارد. در پژوهشی که بین دانشجویان دانشگاه MIT انجام شده، تأثیر عوامل زمینهای از جمله دو عامل حمایتهای درکشده و موانع درکشده بر گرایش به کارآفرینی و قصد کارآفرینانۀ دانشجویان نشان داده شده است (Lüthje and Franke, 2003). اما جای تأمل است که موانع کارآفرینی که توسط دانشجویان دانشگاه الزهراB درک شده با قصد کارآفرینانۀ آنها رابطۀ منفی ندارد! دربارۀ این موضوع میتوان فرضیههای مختلفی را مطرح کرد که تأیید یا رد آنها، از محدودیتهای این پژوهش و نیازمند انجام پژوهشهای دیگری است. به عنوان مثال میتوان فقدان درک درست از موانع کارآفرینی یا انگیزۀ شدید برای کارآفرینی و لذا تأثیر کمِ موانع بر قصد کارآفرینانه را از جمله دلایل این موضوع در نظر گرفت. به هر حال بررسی دلیلِ این موضوع به صورت دقیق مستلزم انجام پژوهشی مستقل است.
یکی از نتایج بسیار مهمِ این پژوهش، امتیاز بسیار بالای موانع درکشدۀ کارآفرینی و امتیاز بسیار پایین حمایتهای درکشده از کارآفرینی است. همۀ دانشجویان در سالهای مختلف تحصیلی و رشتههای مختلف مهندسی، به اتفاق باور دارند که حمایت دانشگاه از کارآفرینی کم و موانع کارآفرینی در دانشگاه زیاد است. بدین ترتیب بهرغم سیر حرکت دانشگاهها در جهان از دانشگاههای نسل اول و نسل دوم (دانشگاههای آموزشی و دانشگاههای پژوهشی)، به سمت دانشگاههای نسل سوم (دانشگاههای کارآفرین)، این موضوع در دانشگاه الزهراB به خوبی محقق نشده است.
بر اساس یافتهها و نتایج این پژوهش توصیههای سیاستیِ ذیل ارائه میشود:
الف- آموزش مهارتهای کارآفرینی به دانشجویان به صورت واحدهای اصلی و اختیاری در برنامۀ درسی به منظور ارتقای ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی به ویژه تحمّل ابهام، سلاست فکری و چالشطلبی که دارای میانگین پایینتر نسبت به سایر ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی بین دانشجویان است، در دستور کار دانشگاه قرار بگیرد؛
ب- انجام اقدامات به منظور افزایش حمایت از فعالیتهای کارآفرینی دانشجویان و کاهش موانع کارآفرینی دانشجویان باید به صورت جدی توسط دانشگاه دنبال شود. در این باره انجام فعالیتهای ترویجی مانند کارگاههای آموزشی، ارائۀ مشوقهای کارآفرینی، جلسات آشنایی با کارآفرینان دانشگاهی، برگزاری مسابقات کارآفرینیِ دانشجویی، ارائۀ جوایز کارآفرینی دانشجویی، برگزاری جلسات طوفان فکری و پرورش ایده، برگزاری رویدادهای کارآفرینی و سایر مواد مشابه باید در دستور کار دانشگاه به ویژه معاونت پژوهشی و معاونت دانشجویی قرار بگیرد؛
پ- اِعمال تغییرات ساختاری و حرکت به سمت ساختار دانشگاه کارآفرین از طریق فعال شدن دفاتری مانند مرکز کارآفرینی، مرکز خلاقیت و پرورش ایده، مرکز تجاریسازی، مرکز انتقال فنّاوری، مرکز همکاریهای دانشگاه و صنعت، مرکز رشد، پارک علم و فنّاوری، مرکز طراحی و توسعۀ محصول، مرکز بازاریابی، مرکز مالکیت فکری، مرکز تأمین مالی اولیه، مرکز تأمین مالی خطرپذیر و سایر مراکز مشابه باید به تدریج و بر اساس نقشۀ راهِ راهبردی در دستور کار دانشگاه قرار بگیرد؛
ت- پایش منظم و مستمرِ ویژگیهای کارآفرینی دانشجویان مانند ویژگیهای شخصیتی کارآفرینی، نگرش به کارآفرینی، قصد کارآفرینانه و سایر موارد مشابه توسط دانشگاه میتواند دانشگاه را برای برنامهریزیهای مؤثر و کارا کمک کند. بدیهی است در دانشگاه کارآفرین انتظار میرود که قصد کارآفرینانۀ دانشجویان و سایر ویژگیهای کارآفرینی در دانشجویان در طی سنوات تحصیلی به تدریج افزایش یابد، نه کاهش! بنابراین توصیه میشود دانشگاه با پایش مستمرِ این ویژگیها و اطلاع از میزان تأثیرات سیاستگذاریهای خود، بتواند بازخورد مناسب را در این سیاستها اِعمال کند.
7. فهرست منابع
1. امیری علی نقی، مرادی یزدان (1387). نگرشهای کارآفرینانه دانشجویان و موانع آن. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. ۱۴ (۳): 45-67.
2. امینی، مرجان، جمشیدی، رحیم، حیدری‌نژاد، صدیقه (1393). اولویت‌بندی موانع کارآفرینی از نظر دانشجویان تربیت بدنی با استفاده از روش TOPSIS. پژوهش در ورزش تربیتی، 2(6): 15-32.
3. پارسا، عبدالله، عبدالوهابی، مرضیه، ظریف، سکینه (1390). بررسي تأثير شيوه‌هاي حل مسأله بر شخصيت كارآفرينانه (مطالعه موردي: دانشجويان دانشگاه شهيد چمران اهواز). توسعه كارآفريني، 4(14): 145 -164.
4. خرسندی یامچی، اکبر، عارفی، محبوبه، بیات، نبی الله، سلیمانی مطلق، خدایار، روشنی علی بنه سی، حسن (1394). ارزیابی دانش، توانش، نگرش و خلاّقیت کارآفرینی دانشجویان (مورد مطالعه: دانشگاههای اصفهان و زنجان). نامه آموزش عالی، 8(29): 59-83.
5. زالی، محمد رضا، مدهوشی، مهرداد، کردنائیچ، اسدالله (1386). ارزیابی مشخصه‌هاي کارآفرینی دانشجویان (مورد مطالعه دانشگاه مازندران). فصلنامه مدرس علوم انسانی، 11(55): 81-113.
6. قناعتی، مهدی، نودهی، حسن، قدرتی، اکرم، جلالیفر، علی، (1396)، تأثیر آموزش کارآفرینی بر قصد کارآفرینانۀ دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، مجله دانشگ‌ها علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار، 24(5): 319-325.
7. کیانی ماوی، ندا، کیانی ماوی، رضا (1391). بررسی و مقایسه تمایل کارآفرینی دانشجویان دختر و پسر رشته تربیت بدنی و ارائه مدلی برای سنجش تمایل کارآفرینی. فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، 9: 19-26.
8. مردانشاهی، محمد مهدی، تاجیک اسماعیلی، عزیزالله، مبارکی، محمد حسن (1393). بررسی استعداد کارآفرینی در دانشجویان ورودی و خروجی دانشگاههای دولتی (مورد مطالعه: دانشگاههای دولتی مازندران). فصلنامه علمی پژوهشی توسعه کارآفرینی، 7(4): 755-771.
9. معتقد، مهسا، یعقوبی فرانی، احمد، کریمی، سعید، (1398)، تأثیر عوامل محیطی بر قصد کارآفرینانۀ دیجیتالی دانشجویان علوم کامپیوتر (مورد مطالعه: دانشگاههای دولتی استان همدان)، نامۀ آموزش عالی، 12(46): 147-175.
10. ریاحی، پریسا، قاضی‌نوری، سید سپهر (1392). مقدمه‌ای بر نظام نوآوری (رویکردی گسترده)، تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
11. رضوی، سید مصطفی، فلاح حقیقی، نگین، رضوانفر، احمد، کلانتری، خلیل (1391). تحلیل موانع کارآفرینی در دانشکدههای کشاورزی ایران (از دیدگاه دانشجویان). مدیریت دولتی، 4(10): 59-78.
12. سرمد، زهره، بازرگان، عباس، حجازی، الهه (1388). روشهای تحقیق در علوم رفتاری، تهران: انتشارات آگه.
13. كردنائيج، اسداالله، محمدرضا زالي، حيدر علي هومن، حسینی، شهاب‌الدين (1386). ابزار سنجش ويژگيهاي شخصيتي كارآفرينان ايراني، تهران: دانشگاه تربيت مدرس.
14. فيض، داوود، صفايي، ميلاد (1388). ارزيابي و مقايسه‌ي ويژگي‌هـاي شخـصيتي كارآفرينانـه دانشجويان دانشكده‌هاي مختلف دانشگاه سمنان. فصلنامه‌ي انجمن آموزش عالي ايران، 2(2): 158-137.
15. نعمتی، محمدعلی (1392). بررسی ویژگیهای شخصیتی کارآفرینانه دانشجویان دانشگاههای دولتی تهران، دو فصلنامه نوآوری و ارزش‌آفرینی، 1(3): 47-64.
16. یمنی، محمد، ثمری، عیسی (1389). تصویر دانشجویان از دانشگاه پیام نور و کارکردهای آن (مورد دانشگاه پیام نور مرکز تهران). فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران، 3(3): 1-37.
17. Abdul Halim, F., Rozi Malim, M., Hamdan, S.I., Salehan, A., Kamaruzzaman, F.S., (2019), Factors affecting entrepreneurial intention IKN students, Proceedings of the third international conference on computing, Mathematics and statistics: 545-554.
18. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior & Human Decision Processes, 50(2): 179-211.
19. Arvanitis, S., Kubli, U.,Woerter, M. (2008). University-industry knowledge and technology transfer in Switzerland: What university scientists think about co-operation with private enterprises. Research Policy 37: 1865–1883.
20. Barda-Sánchez, V., Atienza-Sahuquillo, C. (2018). Entrepreneurship intention among engineering students: The role of entrepreneurship education. European research on management and business economics, 24(1): 53-61.
21. Barbosa, S. D., Fayolle, A., Lassas-Clerc, N. (2006). Assessing risk perception, self-efficacy, and entrepreneurial attitudes and intentions: Implications for entrepreneurship education. Proceedings of IntEnt 2006 conference.
22. Belso-Martinez, J. A., Molina-Morales, F. X., & Mas-Verdu, F. (2013). Combining effects of internal resources, entrepreneur characteristics and KIS on new firms. Journal of Business Research, 66(10): 2079-2089.
23. Benzing, C., Chu, H.M. and Kara, O. (2009). Entrepreneurs in Turkey: a factor analysis of motivations, success factors and problems, Journal of Small Business Management, 47(1): 58-91.
24. Bugamelli M., Cannari L., Lotti L. e Magri S. (2012). The innovation gap of Italy’s production system: roots and possible solutions. Bank of Italy.
25. Chu, H.M., Benzing, C. and McGee, C. (2007). Ghanaian and Kenyan entrepreneurs: a comparative analysis of their motivations, success characteristics, and problems, Journal of Developmental Entrepreneurship, 12(3): 295-322.
26. Collins, L., Hannon, P. D., & Smith, A. (2004). Enacting entrepreneurial intent: the gaps between student needs and higher education capability. Education+ training, 46(8/9): 454-463.
27. Etzkowitz, H., (2003). Research groups as ‘quasi-firms’: the invention of the entrepreneurial university. Research Policy 32: 109-121.
28. Fallows, S. and Steven, C. (2000). Building employability skills into the higher education curriculum: a university-wide initiative. Education + Training, 42(2): 75-82.
29. Federici, D., and Ferrante, F. (2014). Ristrutturazione industriale e capital umano imprenditoriale. Economia dei Servizi, 3: 233-258.
30. Ferrante, F. (2005). Revealing Entrepreneurial Talent. Small Business Economics, 2: 159-174
31. Howard, S. (2004). Developing entrepreneurial potential in Youth: the effects of entrepreneurial education and Venture Creation. University of South Florida Report: 3-17.
32. Kınay, H. F. (2007). Girişimcilik, Kalkınma ve Rekabet İlişkisi, Kütahya’da KOBİ’lerin Girişimcilik Profili, TOBB Yayınları, Ankara.
33. Krueger, N. F. (1993). The impact of prior entrepreneurial exposure on perceptions of new venture feasibility and desirability. Entrepreneurship Theory & Practice, 18(1): 5-21
34. Krueger, N. F., Reilly, M. D., & Carsrud, A. L. (2000). Competing models of entrepreneurial intentions. Journal of Business Venturing, 15(5-6): 411-432.
35. Kvedaraite, N. (2014). Reasons and obstacles to starting a business: Experience of students of Lithuanian higher education institutions. Management: journal of contemporary management issues, 19(1): 1-16.
36. Littunen, H. (2000). Entrepreneurship and the characteristics of the entrepreneurial personality. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 6(6): 295-310.
37. Lüthje, C., & Franke, N. (2003). The ‘making’of an entrepreneur: testing a model of entrepreneurial intent among engineering students at MIT. R&d Management, 33(2): 135-147.
38. Liñán, F., Rodríguez-Cohard, J. C., & Rueda-Cantuche, J. M. (2011). Factors affecting entrepreneurial intention levels: a role for education. International entrepreneurship and management Journal, 7(2): 195-218.
39. Martinez, D., Mora, J. G., & Vila, L. E. (2007). Entrepreneurs, the self-employed and employees among young European higher education graduates. European Journal of Education, 42(1): 99-117.
40. Mustapha, M., & Selvaraju, M. (2015). Personal attributes, family influences, entrepreneurship education and entrepreneurship inclination among university students. Kajian Malaysia: Journal of Malaysian Studies, 33.
41. Mustafa, M. J., Mustafa, M. J., Hernandez, E., Hernandez, E., Mahon, C., Mahon, C., Chee, L. K. (2016). Entrepreneurial intentions of university students in an emerging economy: The influence of university support and proactive personality on students’ entrepreneurial intention. Journal of Entrepreneurship in Emerging Economies, 8(2): 162-179.
42. Negash, E. (2012). An investigation of higher education student's entrepreneurial intention in Ethiopian universities: technology and business fields in focus (Doctoral dissertation, Jimma University).
43. OECD (2015). Entrepreneurship at Glance 2015. Paris: OECD Publishing.
44. Okhomina, D. (2010). Entrepreneurial orientation and psychological traits: the moderating influence of supportive environment. Journal of Behavioral Studies in Business, 2(1).
45. Palalić, R., Ramadani, V., Đilović, A., Dizdarević, A., & Ratten, V. (2017). Entrepreneurial intentions of university students: a case-based study. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy.
46. Reynolds, P. D. (2005). Understanding business creation: serendipity and scope in two decades of business creation studies. Small Business Economics, 24(4): 359-364.
47. Turker, D., & Sonmez Selçuk, S. (2009). Which factors affect entrepreneurial intention of university students?. Journal of European Industrial Training, 33(2): 142-159.
48. Sánchez-Barrioluengo, M. (2014). Articulating the ‘three-missions’ in Spanish universities. Research Policy 43: 1760–1773.
49. Shane, S., & Venkataraman, S. (2000). The promise of entrepreneurship as a field of research. Academy of Management Review, 25(1): 217-226.
50. Shirokova, G., Osiyevskyy, O., & Bogatyreva, K. (2015). Exploring the intention–behavior link in student entrepreneurship: Moderating effects of individual and environmental characteristics. European Management Journal, 34(4): 386-399.
51. Souitaris, V., Zerbinati, S., & Al-Laham, A. (2007). Do entrepreneurship programmes raise entrepreneurial intention of science and engineering students? The effect of learning, inspiration and resources. Journal of Business venturing, 22(4): 566-591.
52. Singh Sandhu, M., Fahmi Sidique, S., & Riaz, S. (2011). Entrepreneurship barriers and entrepreneurial inclination among Malaysian postgraduate students. International journal of entrepreneurial behavior & research, 17(4): 428-449.
53. Segal, G., Borgia, D., & Schoenfeld, J. (2005). The motivation to become an entrepreneur. International journal of Entrepreneurial Behavior & research, 11(1): 42-57.
54. Singh Sandhu, M., Fahmi Sidique, S., & Riaz, S. (2011). Entrepreneurship barriers and entrepreneurial inclination among Malaysian postgraduate students. International journal of entrepreneurial behavior & research, 17(4): 428-449.
55. Shapero, A. (1982). Social dimensions of entrepreneurship. In the encyclopedia of entrepreneurship. (Eds.). C. Kent, D. Sexton, & K. Vesper. Englewood Cliffs, NJ. Prentice Hall: 72-90.
56. Van Gelderen, M., Brand, M., van Praag, M., Bodewes, W., Poutsma, E., & van Gils, A. (2008). Explaining entrepreneurial intentions by means of the theory of planned behaviour. Career Development International, 13(6): 538-559.
Identifying and Measuring Factors affecting Entrepreneurial Intention in Engineering Students of Al-Zahra University
Ismail Kalantari1, Mahboubeh Nourizadeh2*, Abolghasem Arabiun3
1. the Ph.D. candidate in Science and Technology Policy, Tarbiat Modares University
esmaeelkalantari@yahoo.com
2. the Ph.D. Candidate in Science and Technology Policy, Tarbiat Modares University (Corresponding Author)
nourizadeh_ir@yahoo.com
3. Associate Professor, University of Tehran
arabiun@ut.ac.ir
Abstract
The evolution of countries' economies from a resource-based economy to a knowledge-based economy doubles the need for universities to shift from teaching and research to triple education, research, and entrepreneurship. Students, as one of the most important human resources of universities, have a key role to play in this. The purpose of this study was to identify and measure the factors affecting entrepreneurial intention in engineering students of Al-Zahra University. For this purpose, a survey strategy with a sample size of 438 people was used. Research findings show that entrepreneurial personality traits have a significant positive relationship with students' attitudes to entrepreneurship. There is also a significant positive relationship between entrepreneurial attitude and students' entrepreneurial intentions. In addition, there was a significant positive relationship between perceived support for entrepreneurship and entrepreneurial intention, but no significant negative relationship between perceived barriers to entrepreneurship and entrepreneurial intention. Also, among the various engineering disciplines, mechanical engineering students, and among the various academic years, freshman students have the most entrepreneurial intention. The most important policy recommendations in this study include entrepreneurship training for students, continuous monitoring of entrepreneurship attitudes and students' entrepreneurial intentions, and finally, promotional activities and structural reforms to increase student entrepreneurship support and reduce student entrepreneurship barriers.
Keywords: Entrepreneurial intention, Entrepreneurial attitude, Entrepreneurial personality traits, Engineering students, Al-Zahra University.
[1] Negash
[2] Souitaris
[3] Segal
[4] Abdul Halim et al.
[5] Barda-Sanchez and Atienza-Sahuquillo
[6] Palalić
[7] Mustafa
[8] Mustapha and Selvaraju
[9] Turker and Sonmez
[10] contextual factors
[11] Perceived support
[12] Perceived barriers
[13] Littunen
[14] Howard
[15] Global Entrepreneurship Monitor (GEM)
[16] Shane and Venkataraman
[17] Luthje and Franke
[18] Liñán et al.